Կարծիք

19.09.2014 15:17


Վարդան Օսկանյան. «Լուծումն այն է, որ ինքնորոշման համար մղվող յուրաքանչյուր պայքար ըստ արժանվույն դիտարկվի»

Վարդան Օսկանյան. «Լուծումն այն է, որ ինքնորոշման համար մղվող յուրաքանչյուր պայքար ըստ արժանվույն դիտարկվի»

Վարդան Օսկանյանը «Ալ Ջազիրա»-ում հրապարակած հոդվածում, որը կրում է «Շոտլանդիան և հնարավոր այլ ազգ-պետությունները» վերնագիրը, խոսում է Շոտլանդիայի անկախության հանրաքվեի մասին։ Նա հարցադրում է անում, թե ինչ ազդեցություն կունենա Շոտլանդիայի փորձը ինքնորոշման ձգտում ունեցող այլ ազգերի վրա։ Հոդվածը թարգմանաբար ներկայացված է ստորև:
Շոտլանդիայում հանրաքվեի միջոցով ինքնորոշման իրավունքի իրացումը առաջինը չէ, ոչ էլ վերջինն է լինելու հիմնարար այդ իրավունքն իրացնելու ազգերի ջանքերում/մաքառումներում:
Արևմուտքը, աջակցելով Կոսովոյին հանրաքվեի և ճանաչման միջոցով, շատ զգուշորեն կրկնում էր՝ դա չի կարող նախադեպ լինել մյուսների համար: Պարզ պատճառով: Ոչ միայն այն պատճառով, որ աշխարհում կան շատ ազգեր, որոնք ինքնիշխանության են ձգտում, այլև այն պատճառով, որ Կոսովոյի ինքնիշխանության ճանապարհին Արևմուտքը խախտեց շատ ու շատ կանոններ և միջազգային նորմեր, որոնք դուրս են քաղաքական նպատակահարմարությունից:
Շոտլանդական հանրաքվեի բացառիկությունն այն է, որ անհերքելիորեն օրինական է և լեգիտիմ ու դառնում է ինքնորոշման նոր պարադիգմ աշխարհի համար: Այս անգամ արդեն չկան եթե-ներ կամ բայց-եր, ինչպես եղել է ինքնորոշման համար մղված մյուս պայքարների դեպքում:
Այս նոր պարադիգմի առանցքային տարրերն են պատմությունը, ազգայնականությունն ու առկա նոր իրականությունը:
Պատմությունը կարևոր դրույթ է՝ հաշվի առնելով և՛ կոնկրետ իրավիճակի ծագումը, և՛ դրա էվոլյուցիան, որը տանում է ժամանակակից ստատուս քվոյի։ Մի բան, որը կողմերից մեկը կցանկանար փոխել:
1707թ. Անգլիայի և Շոտլանդիայի միջև ստեղծված միությունը երկու խորհրդարանների կամավոր գործողության արդյունք էր, որը հանգեցրեց Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանի ստեղծմանը: Այս միության 300 տարիների ընթացքում շատ բան է փոխվել՝ ազդելով Միության բուն հիմքերի ու սկզբունքների վրա:
Պատմական հենքը
Եվրոպացի հանրահայտ պատմաբան Նորման Դևիսը, որը ծագումով Ուելսից է, 2012թ. կանխատեսել էր, թե անհավանական է, որ Միացյալ Թագավորությունը հարատևի, քանի որ հիմքերը, որոնց վրա կանգնած է պետությունը՝ Բրիտանական Կայսրությունը, կայսերական նավատորմն ու բողոքական գաղափարախոսությունն ու միապետությունը, կա՛մ վերացել են, կա՛մ քայքայվել:
Անջատողական յուրաքանչյուր միավոր ունի մեկ այլ պետության պատկանելու իր սեփական պատմությունը: Նախկին խորհրդային տարածքում անջատողական շարժումների մեծ մասը Ստալինի՝ 1920-ականների սկզբին իրականացրած «Բաժանի՛ր, որ տիրե՛ս քաղաքականության» արդյունքն են: Այդ քաղաքականությունը հանգեցրեց էթնիկ անկլավների խճանկարի ձևավորմանը՝ Կրեմլի վերահսկողությունը հեշտացնելու նպատակով: Խորհրդային Միության փլուզումը բացեց ազգային ընդվզումների պարկը՝ գործողության դնելով անկախության հանրաքվեների մի ամբողջ շքերթ, որոնց մեծ մասը մինչև հիմա միջազգային ճանաչման են սպասում:
Երկրորդ տարրը՝ ազգայնականությունը, ուժեղ գործոն է: Սթրաթֆոր վերլուծական կենտրոնի վերջին վերլուծության մեջ Ֆրիդմանը գրում է․ «Դիտորդի տեսանկյունից Շոտլանդիան և Անգլիան ազգային մեկ հիմքով (բրիտանական) երկու հրաշալի տարբերակներ են, և կարիք չկար նրանց ընկալել որպես երկու պետություն: Եթե երբևէ ազգային պատկանելության հարցը, բացի մշակութային տարբերությունից, պետք է մեջտեղից դուրս գար, ապա դա շոտլանդացիների ու անգլիացիների դեպքն էր: Այժմ պարզվում է, որ պատկանելության հանգամանքն անխոցելի է»։
19-րդ դարում եվրոպական ազգայնականությունը քաղաքական հետևանք էր այն բանի, թե ինչպես Կենտրոնական Եվրոպան արձագանքեց 18-րդ դարում ֆրանսիական լուսավորության գաղափարների ունիվերսալացմանը. այսօրվա եվրոպական ազգայնականությունը արձագանք է «եվրոպացի» հասկացության ունիվերսալացմանն ու հետևաբար՝ աղավաղմանը:
Շոտլանդացու տեսանկյունից բավարար չէ, որ ինքը բրիտանացի է, այժմ ինքը եվրոպացի է: Նրա շոտլանդական պատկանելության, մշակույթի և ավանդույթի ու համաեվրոպական, վերազգային կառույցի միջև այժմ կա հեռավորության երկու շերտ:
Ազգայնականությունը գաղափարախոսություն չէ, որովհետև ունիվերսալ չէ: Անհնար է որպես այդպիսին ազգայնական լինել: Կարելի է լինել գերմանացի, ֆրանսիացի, ռուս, հայ և ադրբեջանցի ազգայնական:
Սակայն այն գրավում է բարոյական և զգացական հարթությունները, որոնց տեղը հակառակ պարագայում զբաղեցնում է քաղաքական գաղափարախոսությունը: Եվ քանի որ Եվրոպան ի վիճակի չէր միասնական աշխարհագրությունից անցում կատարելու միասնական քաղաքացիության, այն ի վիճակի չեղավ ունենալու միասնական քաղաքական գաղափարախոսություն:
Աշխարհի այն մասում, որտեղ ես եմ ապրել՝ նախկին խորհրդային տարածքն ու մասնավորապես՝ Կովկասը, լենինյան սին գաղափարախոսությունն ու խորհրդային ընդհանուր քաղաքացիությունն էին, որ պետք է փոխարինեին ազգային հողի վրա բաժանված հանրապետություններն ու գրավեին բարոյական ու զգացական հարթությունները: Դա չաշխատեց:
Այն պահին, երբ «Պերեստրոյկան» ազատության շունչ խոստացավ, ճնշված և եռացող ազգայնականությունը ուժգնորեն հարվածեց՝ հանգեցնելով Խորհրդային Միության փլուզմանն ու սկիզբ դնելով արյունահեղ ազգային հակամարտությունների շարքին, որոնց հետևանքները մինչև այսօր զգացվում են, և որոնցից շատերը մինչև հիմա լուծված չեն:
Առկա իրականությունը
Եվ վերջապես, երրորդ տարրը՝ առկա իրողությունները, որոնք ներազդում են ինքնորոշման համար մղվող պայքարների արդյունքների վրա: Շոտլանդիայի հանրաքվեի դեպքում հենց սրա մասին է խոսքը: Սակայն այսօրվա որոշ հարատև հակամարտությունների դե-ֆակտո կարգավիճակներում հսկայական տարբերություններ կան:
Իրականում, ինքնորոշման շարժումների երեք տարբեր կատեգորիաներ կան՝ պայմանավորված՝ պետության՝ սեփական տարածքի նկատմամբ ամբողջական վերահսկողության աստիճանի և անջատողական շարժման կողմից նվաճված ինքնորոշման աստիճանի հարաբերակցությամբ:

Քվեբեքը, Հյուսիսային Իռլանդիան և Շոտլանդիան մեկ կատեգորիայում են: Այս երեք դեպքում բաղադրիչ մասերն ունեն այնքան բարձր աստիճանի ինքնորոշման մակարդակ, որ կարող են հանրաքվե անցկացնել՝ որոշելու իրենց իրավական և քաղաքական կարգավիճակը:
Այսօրվա անջատողականների ճնշող մեծամասնությունը մտնում է երկրորդ կատեգորիայի մեջ. շարժումները պայքարում են առանց ինքնորոշման որևէ մակարդակի առկայության, և պետությունը շարունակում է ամբողջությամբ վերահսկել խնդրո առարկա տարածքը: Քուրդ ժողովրդի պայքարը Թուրքիայում այս երկրորդն կատեգորիայում է:
Լեռնային Ղարաբաղը, որի համար հայերն ու ադրբեջանցիները շարունակում են պայքարել, մտնում է երրորդ կատեգորիայի մեջ: Ադրբեջանը որևէ վերահսկողություն այդ տարածքների նկատմամբ չունի, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղը լիակատար ինքնիշխանություն է վայելում:
Մարտահրավերն այն է, որ լինեն ճիշտ չափորոշիչներ, որոնք կգերազանցեն միջազգային իրավակարգի թվացյալ հակասական երկու սկզբունքները՝ տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնորոշման իրավունքը: Լուծումն այն է, որ ինքնորոշման համար մղվող յուրաքանչյուր պայքար ըստ արժանվույն դիտարկվի, յուրաքանչյուրը՝ սեփական պատմական, իրավական գործոններից, ինչպես նաև առկա իրողություններից ելնելով:
Շոտլանդիայում հանրաքվեի դրական ելքը ցնցող ազդեցություն կունենար Միացյալ Թագավորության և Եվրոպայի վրա: Բացասական ելքը պակաս ազդեցություն չի ունենա, քանի որ ո՛չ Միացյալ Թագավորությունը, ո՛չ էլ Շոտլանդիան ալևս նույնը չեն լինելու: Աշխարհը, անշուշտ, կհետևի այդ ամենին, այդ թվում՝ ժողովուրդներն ու ազգերը, որոնք ինքնորոշման են ձգտում:

Այս խորագրի վերջին նյութերը