Հոկտեմբերի 13-ին  «Ուրբաթ»  ակումբում տեղի ունեցավ  «Սարդարապատ»  շարժման նախաձեռնության կողմից ստեղծվելիք Ազգային Խորհրդարանի «Մշակույթի»  հանձնաժողովի համակարգող Լալա Մնեյանի և հայագետ, տոմարագետ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Գրիգոր Բրուտյանի մամուլի ասուլիսը «Հայաստանի տարածքում գտնվող հուշարձանների և ցուցանակների բովանդակության մասին» թեմայով:

Ստորև ներկայացնում ենք ասուլիսի ժամանակ Լալա Մնեյանի կողմից արված հայտարարությունը։

«Վերջին ժամանակներս Հայաստանի բազմաթիվ  հուշարձանների մոտ հայտնվել են գեղեցիկ ցուցանակներ, որոնք միտված են այցելուներին' տվյալ հուշարձանը ներկայացնելուն: Այս սկզբունքորեն դրական նախաձեռնությունը հովանավորվում է  Վիվա սել ընկերության, ԱՄՆ-ի Միջազգային զարգացման գործակալության, Իտալիայի հյուպատոսության և այլոց կողմից: Անշուշտ սա ողջունելի է: Սակայն կան խորապես մտահոգող մի քանի հանգամանքներ, որոնք հարցականի տակ են դնում այս ցուցանակների գոյության իրավունքն իսկ:

Առաջին.  նկատենք որ այս ցուցանակները (մեր տեսածները' առանց բացառության) պարունակում են լուրջ սխալներ:Դրանցում բազմաթիվ են պատմագիտական սխալները, չստուգած տվյալները, շատ հաճախ' ներկայացած իբրև ստույգ ճշմարտություն: (Շարադրանքը չխճողելու համար օրինակները  կներկայացվեն  առանձին):

Երկրորդ: Նշված ցուցանակների մեջ բազմաթիվ են օրինակները, երբ հուշարձանի   նկարագրությունը ծանրաբեռնված է ավելորդ տեղեկույթով, որ ուղղակի  կապ չունի  տվյալ հուշարձանի և դրա պատմության, դրա մշակույթային արժեքը ներկայացնելու հետ:  Ավելին, այդ կարգի տեղեկույթը խանգարում է   բուն հուշարձանին վերաբերվող  պատմական և մշակույթային տեղեկությունները ընկալելուն:

Երրորդ: Բոլոր սխալները և ավելորդությունները ունեն խիստ արտահայտված որոշակի ուղղվածություն: Դրանք բոլորը աղավաղում են հայոց պատմությունը, տվյալ հուշարձանի պատմությունը և այդ հուշարձանի հետ կապ ունեցող  հայկական մշակույթի ներկայացումը' նսեմացնելով հայ ժողովրդի  պատմական ու մշակութային անցյալը, օտարելով նրա ձեռքբերումները, և դրան հակառակ' անտեղի քարոզելով այլ ժողովուրդների պատմությունն ու մշակույթը:

Չորրորդ: Ստորև ներկայացնենք բազմաթիվ օրինակներից մի քանիսը.

Հաղպատի վանքի, ցուցանակներից մեկում, որտեղ  խոսվում է Սայաթ-Նովայի մասին կարդում ենք.

«Բանաստեղծություններ և երգեր գրելու, ինչպես նաև քամանչա նվագելու շնորհիվ նա ճանաչում է ձեռք  բերում վրաց Հեռակլ Բ. թագավորի (Չգիտես ինչու անվան մեջ ր-ի փոխարեն ռ-է) արքունիքում, ուր նա դիվանագիտական աշխատանքի էր ընդունվել որպես պալատական' օգնելու համաձայնագրեր կնքել երեք մրցակից թագավորությունների' Հայաստանի, Ադրբեջանի (Ալբանիա) և Վրաստանի միջև»։

Ին՞չ Ադրբեջանի կամ Ալբանիայի մասին է խոսքը, երբ այդպիսի պետություններ այն  ժամանակ չկային: Ին՞չ է չգիտենք, որ Ադրբեջան պետության անունը գործածության մեջ դրվեց 1918 թվականին բոլշևիկների անմիջական նախաձեռնությամբ: Ալբանիա պետությունը  գտնվում է Եվրոպայում: Իսկ եթե խոսքն Աղվանքի, այսինքն այսպես կոչված Կովկասյան Ալբանիայի մասին է, ապա այն 11-րդ դարից այս կողմ  այլև գոյություն չուներ, իսկ տարածքում ապրող բնակիչներն էլ բնավ թուրքալեզու չէին:

Տեքստ կազմողներն իրենք էլ հավանաբար չնկատելով հաջորդ տողերում հիշատակել են Սայաթ-Նովայի, հայերեն, վրացերեն ստեղծագործելուց զատ, թուրքերեն ստեղծագործություններ ունենալու փաստը, այսպիսով իրապես բացահայտելով այսօրվա ադրբեջանցի կոչվածների թուրքական լեզուն ու ծագումը: Մի ազգ, որ մինչև հեղափոխությունը կովկասյան թաթարներ (հայերիս համար' թուրքեր) անվանումով էր հայտնի ցարական Ռուսաստանում ու աշխարհում և նոր անունով կնքվեց բոլշևիկների թեթև ձեռքով:

Նշենք  երկրորդ  փաստը, որը Նորավանքում տեղադրված ցուցանակից է.

Խոսելով Մոմիկի տաղանդի և հայ ճարտարապետության մեջ ունեցած դերի մասին, բոլորովին չի նշվում նրա' հայ ճարտարապետության ավանդույթի կրող լինելու, որպես ճարտարապետ նրա հանճարեղության մասին, այլ հետևողականորեն շեշտվում է, այն էլ ոչ մեկ անգամ, նրա , Կիլիկիայում ուսանելու ընթացքում գոթական ճարտարապետության

ձեռքբերումների հետ ծանոթանալու և դրանց ազդեցության մասին Մոմիկի ստեղծագործության և դրանով իսկ հայ  ճարտարապետության վրա:

Այստեղ տեղին է ընթերցողին հիշեցնել, որ խոսքը այն գոթական ճարտարապետության մասին է, որն ըստ եվրոպական հեղինակավոր ճարտարապետների հայկական ճարտարապետության ազդեցությամբ է ի հայտ եկել Եվրոպայում:

Երրորդ փաստը անհարկի տեղեկությունների շարքից է, որոնք, եթե հաշվի առնենք այն, որ ցուցանակները ներկայացնում են հայկական հուշարձաններ և դրանով իսկ գովազդում հայկական հուշարձանը, անհարկի են ու անտեղի, մանավանդ, եթե հաշվի առնենք, որ այդպես պնդելու համար բավարար հիմքեր չկան և ընդհակառակը, նույնիսկ կարելի է հակառակն ապացուցել: Այդ օրինակների շարքից իմանում ենք, որ «Կենաց ծառը», չգիտես ինչու ասորիներից (հավանաբար նկատի ունեն Ասորեստանը) և շումերներից  վերցված զարդանախշ է: Հասկանալի է, օտարները կարող են և  չիմանալ (հիմնականում մեր թերացման պատճառով) հայկական ժայռապատկերներում, հնագույն քարակոթողների և այլ հուշարձանների վրա պահպանված բազմաթիվ «Կենաց ծառերի» գոյության մասին, որոնք խիստ վաղնջական են, իսկ մեն՞ք : Չ՞է, որ մենք գիտենք և սա ներկայացնելու փոխարեն դեռ մի բան էլ նրանց չիմացությունն ենք որդեգրում ու շարունակելով այս շարքը մեկ ուրիշ տեղում, շատ նրբորեն, գովասանքի սերուցքի տակ մատուցում, թե գիտեք հայկական  ճարտարապետության  հայտնի կամարներն էլ հայկական լինելուց առաջ բյուզանդական ու հռոմեական և մերձավոր արևելյան են:

...և այսպես շարունակ:

Հինգերորդ:   Որպես վեր շարադրածի բնական եզրակացություն, հանգում ենք հետևյալ արդյունքին, որ այս բոլոր ցուցանակներն ունեն ակնհայտ  հակահայ միտվածություն, և ծառայում են ոչ օբյեկտիվ քարոզչության:

 Չենք կարծում, թե հովանավորող կազմակերպություններն  իրոք, միտում ունեն Հայաստանում հակահայ քարոզչություն կատարելու: Ուստի  անհրաժեշտ է առաջին հերթին շուտափույթ  փոխարինել սխալաշատ ցուցակները նոր ճշգրտված բովանդակությամբ ցուցանակներով:

Ապագայում սխալ բովանդակությամբ ցուցանակների ի հայտ գալը կանխելու համար վերակազմակերպել այդ ցուցանակների բովանդակության կազմավորման գործընթացը:

Առաջարկում ենք դա անել հետևյալ կերպ. ցուցանակների բովանդակության շարադրանքի նախնական տարբերակը կազմել Գիտությունների Ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի, Պետական համալսարանի Հայոց  պատմության ամբիոնի և Հայկական Հանրագիտարանի մասնագետների կողմից (նախընտրելի է,որ այդ մասը  արվի Հայկական Հանրագիտարանի կողմից, քանի որ այսօր Հայաստանում պետականաորեն ընդունված անվանումները, տեսակետները և այլն  ներկայացված են հենց Հանրագիտարանում): Երկրորդ փուլում այդ շարադրանքները կխմբագրվեն գովազդային  և զբոսաշրջային մասնագետների կողմից' դրանց համապատասխան  ուղղվածություն տալու համար: Եվ վերջին' երրորդ փուլում, դրանք վերջնական սրբագրում կանցնեն Հայկական հանրագիտարանի մասնագետների ինչպես նաև անհրաժեշտության դեպքում Հայ Առաքելական եկեղեցու կողմից»:

«Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնության

Այլընտրանքային խորհրդարանի Մշակույթի հանձնաժողով