Հայաստանում առկա կարծիքների հորձանուտից եթե հանենք` «դավաճան» և «հայրենասեր» ձևակերպումները՝ այլ սահմանումներ փաստացի չկան: Ընդհանրապես, եթե նպատակ կա իսկապես լուրջ քննարկելու Ղարաբաղի և Հայաստանի համար կարևորագույն, պատմական նշանակության խնդիրը, ապա պետք է բացառել դավաճանություն և հարենասիրություն ու նմանատիպ ձևակերպումները: Նման խնդիրները կարգավորվում են առկա հնարավորությունների, սառը դատողությունների, ռազմական, տնտեսական, մարդկային ռեսուրսների սառը գնահատականի, ճիշտ դիվանագիտության և դաշնակիցների գործոնների համադրմամբ: Միայն այսպես: Եվ սա թույլ կտա չընկնել ծայրահեղությունների մեջ. մի կողմից պարտվողական` «ուժեղացող Ադրբեջանի դեմ մենք բան չենք կարող անել» , մյուս կողմից ՝ «մենք մի քանի օրում կմտնենք Կիրովաբադ ու կռմբակոծենք Բաքուն» : Հիմարությունը սովորաբար ունենում է տարբեր դրսևորումներ:

Ովքեր և ինչպես պետք է ձևավորվեն «Երևանյան սկզբունքները»: Տրամաբանական է, որ դա պետք է անեն քաղաքական ուժերը: Հայաստանում, առանց բացառության որևէ քաղաքական ուժ, որևէ կուսակցություն, չունի կարգավորման իր մոդելը, իր մոտեցումները, իր սկզբունքները: Խոսքը վերաբերում է և՛ ՀՀԿ-ին, և՛ ընդդիմությանը: Սա աբսուրդ է, ունենալ Ղարաբաղի խնդիր և չունենալ երկրի քաղաքական համակարգի հստակ մոտեցումներ: Նման բան լինում է պետություն ունենալու ոչ ունակ հասարակության դեպքում: Տեսեք, մենք բոլորս միայն 2016-ին իմացանք, որ Սերժ Սարգսյանը 2011-ին համաձայնություն է տվել Կազանյան փաստաթղթին: Հաջորդ տարի` 2012-ին, ՀՀԿ-ն մասնակցել և հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում և մեկ բառ անգամ չի ասել , որ իրենք մեկ տարի առաջ համաձայնել են խնդրի կարգավորման այս փաստաթղթին: Լավն է ,թե վատը փաստաթուղթը՝ այս պահին կարևոր չէ: Բայց փաստ է, որ կա՛մ ՀՀԿ-ն չի իմացել դրա մասին, կա՛մ ղարաբաղյան խնդիրն այնքան անկարևոր է եղել խորհրդարանական ընտրություններում, որ հարկ չեն համարել անդրադառնալ դրան: Իմ կարծիքով ` երկուսը միաժամանակ:

Մյուս առանցքային ուժերը նույնպես չեն կարևորել հարցը: Իրականում Ղարաբաղի խնդիրը պետք է լիներ բոլոր ընտրությունների թիվ մեկ հարցը, որովհետև դա անվտանգության խնդիրն է: Միայն այդպես մենք կհասնեիք «Երևանյան սկզբունքների» ձևակերպմանը, եթե կուզեք ավելի առաջ գնալով` խնդրի կարգավորմանը: Աբսուրդ է անվտանգության խնդիրը երկրորդական դարձնել` դրա փոխարեն քննարկելով հարյուրավոր այլ խնդիրներ: Սա խոսում է առկա քաղաքական էլիտաների, քաղաքական համակարգերի և պետական մտածողության անհամատեղելիության մասին:Մենք չգիտենք, թե ինչ ենք ուզում մենք, ինչ ռեսուրսներով, ինչ ժամկետներում, ինչ սցենարներով: Եթե դու չունես խնդրի կարգավորման քո սցենարը, ապա քո փոխարեն դա կանեն ուրիշները ու քեզ համար կձևակերպեն , որ դու այլ ռեսուրսներ չունես: Քեզ կմնա միայն դատարկախոսությունը` դավաճան, հայրենասեր, ավելի հայրենասեր, ամենահայրենասեր բաժակաճառերով:

Երբ չկա քաղաքական համակարգ՝ կարևորվում է անհատական մակարդակը: Այդ` անհատական մակարդակում, կան գործիչներ, ովքեր ունեն տեսակետ և պարտավոր են դրանք ներկայացնելու հրապարակային: Սերժ Սարգսյան, Բակո Սահակյան, Սեյրան Օհանյան, Ռոբերտ Քոչարյան, Վարդան Օսկանյան, Սամվել Բաբայան: Այս մարդիկ, ոչ թե ցանկալի է, այլ` պարտավոր են հրապարակային ներկայացնել իրենց տեսակետը, իրենց մտահոգությունները, իրենց առաջարկությունները, իրենց հաշվարկները, իրենց առարկությունները և այլն: Պետք է հասկանանք, այս մարդիկ ունե՞ն ընդհանուր կետեր, մոտեցումներ, թե տարաձայնությունները շատ ավելի խորն են: Ի վերջո, նրանք տեղյակ են հարցի կարգավորման և՛ նախկին, և՛ ներկա բանակցային գործընթացի նրբություններին: Այստեղ սեղանին է դրված մեր երկրի, մեր երեխաների ճակատագիրը: Ու ոչ ոք իրավունք չունի դրանք վտանգելու: Երբ ասում են ժողովուրդը կորոշի, կհարցնենք ժողովրդին, հարց է ծագում` ինչի հիման վրա ժողովուրդը որոշի: Քաղաքական ուժերի ճնշող մեծամասնությունը զուրկ է ինքնուրույնությունից, քաղաքական մտածողությունից, իսկ անհատները լուռ են: Լրատվամիջոցների ճնշող մեծամասնությունը և հեռուստաընկերությունները կառավարվում են մեկ կենտրոնից, հետևաբար եթերից կարելի է ստանալ ցանկացած պատկեր: Ինչ հարցնես կիսասոված, պարտքերի տակ խեղդված ժողովրդից: Այդ ո՞ր կարևոր հարցի ժամանակ ենք հարցրել և լսել ժողովրդին: Ընտրություններ՞ի ժամանակ ենք լսել, հանրաքվեի՞ ժամանակ ենք լսել, տնտեսության անկման ժամանակ ենք լսել, երկրից միլիարդներ դուրս բերելու՞ց, թե՞ մի այլ դեպքում: Ժողովրդին ո՞վ է ինչ հարցրել: Աշխարհի ոչ մի ժողովրդի հենց այնպես չեն հարցնում նման հարցի լուծման տարբերակներ: Մինչ այդ երկրի ռազմական, քաղաքական էլիտան ունենում է լուծման սցենարներ, որոնք առանձին-առանձին հաշվարկվում և հիմնավորվում են ռեսուրսների, ռիսկերի, կանխատեսումների առումով: Իսկ քաղաքական ուժերը ոչ թե ճղճղան պաթետիզմով են խոսում, այլ՝ հիմնավորված: Դրանից հետո են հասարակական տրամադրություններ ձևավորում:

Իսկ երբ եթերներից քաղաքագետները, պատգամավորները, մտավորականները ասում են ,թե ապրիլին սխալվեցինք, որ չմտանք Կիրովաբադ , կամ, որ Պուտինը չթողեց, ապա զարմանում ես, թե ինչքան քիչ բան է փոխվել մեր մտածողության մեջ այն ժամանակներից, երբ չունեինք պետություն և ապավինում էինք խմբապետներին ու եկեղեցուն:

Ոչ մի կասկած չկա, որ Ղարաբաղի խնդիրը, նրա կարգավորման տարբերակներից յուրաքանչյուրը, վճռորոշ նշանակություն է ունենալու հայկական պետականության համար: Կա՞ արդյոք սխալվելու, պատմական սխալի հավանականություն. Իհարկե կա: Մենք ունե՞նք սխալվելու իրավունք` իհարկե` ոչ: Մենք ասելով, այս պահին նկատի ունեմ հասարակության այն շերտերին, ովքեր մտահոգ են, ովքեր որոշ առումով տեղյակ են զարգացումներից, ովքեր ինքնուրույն մտածում են և չեն վախենում դրանից, և վերջապես նրանց` ովքեր պատրաստվում են իրենց ընտանիքներով, իրենց երեխաներով ապրել Հայաստանում: Երբ պատմական որոշումների փուլ է գալիս, հասարակության մեջ աննկատ ձևավորվում են նոր շրջանակներ, եթե կուզեք` նոր հասարակական շերտ:

Եվ Հայաստանում նույնպես վերը թվարկած չափանիշներով, վաղ թե ուշ, ձևավորվելու է նոր շերտ , ընդ որում, անկախ քաղաքական և այլ համակրանքներից: Գուցե իմ ասածը այս պահին վերացական թվա, բայց այլ ելք չկա: Մենք չունենք միլիոններ, մենք չենք ուզում լքել մեր երկիրը, մենք համարում ենք , որ Հայաստանում կա զարգացման մեծ ռեսուրս և մենք կարող ենք շատ ավելի լուրջ և ժամանակակից պետություն ունենալ: Ինձ ավելի շատ մտահոգում է , ոչ թե այն, թե ղարաբաղյան կարգավորման ինչ տարբերակ է բերվելու, այլ այն, որ հայտնի չէ` ինչպես և ինչ լրջությամբ ենք այն քննարկելու: Այսօրվա քաղաքական հասարակական իրականության մեջ դա ուղղակի հնարավոր չէ: Մեկ վայրկյան չկասկածեք` հեռուստաեթերից մեծ-մեծ խոսողները, ավելի հայրենասերները, վտանգի դեպքում անհետանալու են: Եվ շատ լավ կլինի, որ իսկապես իմ նշած, առայժմ վիրտուալ հասարակական շերտը շուտ ձևավորվի: Պարտադիր չէ դա լինի վերջին պահին, ողբերգությունից հինգ րոպես առաջ: Ինչքան շուտ ուրվագծվի այդ շերտը, այնքան մենք մեր երկրի խնդիրները ավելի բաց ու խորքային կքննարկենք, այնքան շուտ կսկսենք փոփոխությունները, այնքան շուտ լուծումներ կգտնենք ու կիրականացնենք բոլոր ոլորտներում:

Չի լինում Ղարաբաղի խնդիր առանձին, և տնտեսության խնդիր` առանձին, բանակի խնդիր` առանձին, և արտագաղթի խնդիր` առանձին, երկրում արդարության խնդիր՝ առանձին և տգետ պաշտոնյաների խնդիր՝ առանձին և այսպես շարունակ: Դրանք բոլորը կապակցված են, մեկը մյուսին պայմանավորող: Ու լուծումներն էլ պետք է կապակցված լինեն:
Տասը ամիս հետո խորհրդարանական ընտրություններն են: Նոր սահմանադրությամբ երկրի ամենակարևոր ընտրությունները: Բացառված չէ, որ ռեյտինգային ընտրակագի շնորհիվ ես ու նույն կերպ մտածող իմ ընկերները տարբեր կուսակցություններից` պարտվենք ծգլին, դմբուզին, ձուկիկին, սաքուլիկին, գոքորիկին և նմաններին, կամ նրանց, ովքեր հինգ տարի պատգամավոր լինելով, մի անգամ չեն քվեարկել նյութը կարդալուց հետո, մի անգամ ինքնուրույն տեսակետ չեն ասել: Ու բոլոր քվեարկություններից առաջ հնչող` “բա հիմա ոնց ենք քվեարկում” հարցը պետության հիմքը քանդում է ոչ պակաս, քան կոռուպցիան, թալանը, արտագաղթը և այլն:

Սրանք լուրջ հարցեր են: Ավելի լուրջ, քան միջազգային ճնշումներն ու նույնիսկ ռազմական բալանսը: Եթե տասը ամիս հետո իշխանությունը վարչական ռեսուրսների, փողի, ռեյտինգային ընտրակարգի և մշտաժպիտ կամակատարների միջոցով կարողացավ հաղթել, ձևավորել նույն տիպի իշխանություն, ապա նրանք, իշխանությունից բացի, վերցնելու են ողջ պատասխանատվությունը՝ հնարավոր պատմական կորուստների և պատմական սխալների: Եթե հաղթի այդ տեսակը, ապա ժողովրդի ինքնապաշտպանական բնազը ավելի է բթանալու, իսկ վերնախավերը շարունակելու են ապրել լրիվ այլ հոգսերով: Հասարակությանը շատ երկար տարիներ վերնախավերն ասել են, որ մենք ունենք տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակը, որ պատերազմ չի լինի, քանի դեռ Ադրբեջանը 100 տոկոսով վստահ չէ իր հաղթանակին, որ Ալիևը պատերազմող ղեկավար չէ, որ Ռուսաստանը թույլ չի տա պատերազմ, Ամերիկան թույլ չի տա պատերազմ և այլն:

Ըստ էության, այս չորս-հինգ կետերն են եղել մեր խաղաղության դոկտրինը, և որոնք, ինչպես պարզվեց ապրիլին, ճիշտ չեն: Իրապես ուժեղանալու, ժամանակակից տնտեսությամբ և հասարակական հարաբերություններով ուժեղ պետություն ստեղծելու և այդպես խաղաղություն ունենալու փոխարեն, մենք գնացել ենք այլ ճանապարհով ու հիմա իսկապես մտնում ենք ծանր փուլ, բայց նույնիսկ սրա գիտակցումը չկա ոչ քաղաքական-հասարակական վերնախավում , ոչ էլ չափազանց վատ ապրող ժողովրդի մեջ: Սա է ամենավտանգավորը ու սա է ամենամտահոգիչը:

Վահե Հովհաննիսյան
ԱԺ պատգամավոր, «Համախմբում» կուսակցություն

«Առավոտ» օրաթերթ, 30 հունիսի 2016