Փարիզի Պանթեոն-Ասաս համալսարանի իրավագիտության պրոֆեսոր Քաթրին Քեսեջյանի համոզմամբ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման պահը հասունացել է, և երկկողմանի արձանագրությունները փակուղուց դուրս գալու լավ հնարավորություն են ստեղծում՝ ակախ այն բանից, թե դրանք վերջապես կվավերացվե՞ն երկու երկրների խորհրդարաններում,  թե ոչ: Վաշինգտոնում «Փոլիսի Ֆորում Արմենիա» կազմակերպության նախաձեռնած սեմինարում հանդես գալով որպես հիմնական զեկուցող՝ Քեսեջյանը ներկայացրեց իր պրոֆեսիոնալ մոտեցումները, որոնք անսպասելի էին գրեթե բոլոր ներկաների համար: Մինչդեռ այստեղ՝ Ջորջ Վաշինգտոնի համալսարանում հյուրընկալված սեմինարի լսարանը բավական բազմաշերտ էր՝ հայեր (հայաստանցի և արևմտահայ), թուրքեր, այդ թվում՝ դիվանագետ, ադրբեջանցիներ, ռուսներ, վրացիներ, ամերիկացիներ, և այլոք:

Պրոֆեսոր Քեսեջյանը կարևորեց արձանագրությունների փաստն ինքնին՝ չցանկանալով խորանալ արձանագրությունների և դրանց շուրջ ձևավորված դիվանագիտական անցուդարձի մեջ: Նա նշեց, որ իր համար այդ փաստաթղթերում մի բան է միանշանակ և շատ կարևոր՝ որ երկու երկրները պարտավորվում են հավատարիմ մնալ խնդիրները խաղաղ ճանապարհով լուծելու միջազգային նորմերին. «Մենք (հայերն ու թուրքերը) պետք է համաձայնության հասնենք: Ահա թե ինչու են արձանագրությունները էական»:

Հարաբերությունների կարգավորումը որպես երկմակարդակ ցործընթաց պետությունների և մարդկանց միջև՝ Քեսեջյանը առաջարկեց նայել միջպետական շփումներից այնկողմ ու փորձել գտնել այլընտրանքային մեխանիզմներ, որոնք կարող են նպաստել հարաբերությունների կարգավորմանը: Բանախոսը, դարձյալ չմանրամասնելով, ակնարկեց, որ այդ մեխանիզմների կիրառման ասպարեզ կարող են հանդիսանալ նաև տարբեր հանձնաժողովներ ու ենթահանձնաժողովներ: Սակայն այստեղ նա դիտարկեց ոչ թե «դիասպորայի», այլ «դիասպորաների» ներգործուն մասնակցության հրամայականը:

Ք. Քեսեջյանը անիմաստ համարեց ցեղասպանության ճանաչում պահանջելը թուրքերից, որը նրա կարծիքով, առնվազն «հոգեբանական» խնդիրներ ունի այդ քայլին դիմելու համար. «Մենք գիտե'նք, որ դա ցեղասպանություն է»: Նա հիշեցրեց, որ «մարդկության դեմ հանցագործություն» իրավական եզրն արաջին անգամ հայերի վերաբերմամբ է կիրառվել: Բանախոսը հայտարարեց, որ ամենակարևորը արդարությունն է, որ դեռ չի կայացել: Ֆրանսահայ իրավագետը հույս ունի, առաջիկա տարիներին՝ մինչև ցեղասպանության 1ՕՕ-ամյակը, միջազգային ատյաններում արդեն ինչ-որ արդարադատության գործընթաց սկսված կլինի, ինչի արդյունքում. «Մենք վերջապես դուրս կգանք փակուղուց և առաջ կգնանք առանց զոհի բարդույթի, առանց ոճրագործի բարդույթի: Արդեն բավական է: Ժամանակն է դուրս գալ սրանից և չփոխանցել մեր՝ զոհի հոգեբանությունը, ոճրագործի հոգեբանությունը մեր երեխաներին: Եվ որպեսզի դա տեղի ունենա, արդարություն պիտի կայանա»:

Ավելի ուշ նա հստակեցրեց, որ նկատի ունի ժամանակավոր իրավարար ատյանները: Ընդ որում, Քեսեջյանն ընդունեց, որ այդ ատյանների որոշումը կարող է չբավարարել հայերին, բայց դա է միակ ճանապարհը՝ իրավական, ոչ թե պատմական հարթությունում իրականացված արդարադատությունը. «Դա' է արդարությունը»:

Ուշագրավ եր, որ բանախոսի թիկունքում ցուցադրված էր մի քարտեզ, որի վրա կարմիր գծով նշված էր պատմական Հայաստանի և Կիլիկիայի մոտավոր սահմանները: Հանդիպումը վարող՝ Ջորջ Վաշինգտոնի համալսարանի իրավագիտության դպրոցի պրոֆեսոր Շոն Մըրֆին խոստովանեց, որ ինքն է այդ քարտեզն ընտրել ինտերնետից՝ որպես պատմական ոչ դյուրին անցյալի հիշեցում: Հանդիպմանը ներկա թուրք դիվանագետը, որը ներկայացավ Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպանության անունից, առարկություն արեց ոչ միայն այդ քարտեզի հետ կապված, այլև հանդիպման ձևաչափի: Նա դժգոհեց, թե հայերը չեն բացում արխիվները, իսկ թուրքերի արխիվները բաց են, որ եթե սփյուռքահայերը պիտի ներգրավվեն գործընթացում, ուրեմն թուրքական սփյուռքն էլ պիտի ներգրավվի, որ ոչ թե իրավական հարցերի, այլ պատմաբանների հանձնաժողով պիտի ստեղծվի և այլն: Ք. Քեսեջյանն ի պատասխան ասաց. «Ես շատ տխուր եմ, պարոն, որ դուք ինձ չէիք լսում: Իմ ասածների ձեր մեկնաբանությունն ամբողջությամբ թուրքական իշխանությունների պաշտոնական դիրքորոշումն է: Ես փորձում էի հեռանալ այդ «ավանդական» մոտեցումներից: Ես կցանկանայի հանդիպել ձեր երկրի այլ ներկայացուցիչների, բայց ո'չ կառավարության ներկայացուցիչների՝ ձեր մակարդակով: Ես վշտացած եմ, և այդքանն էի ուզում ձեզ ասել»:

Ծովինար Նազարյան

Վաշինգտոն