ՀՀ Նախագահ Սերժ Սարգսյանի խոսքը Դեյր Զորում

Սրբազա՛ն հայրեր,

Հարգելի՛ ներկաներ,

Այսօր ես այստեղ եմ, որովհետեւ պարզապես չէի կարող չլինել։ Ինձ այստեղ է բերել իմ ժողովրդի մեծագույն ցավը, որ 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն էր եւ քաղաքակիրթ համարվող մարդկության մեծագույն ամոթը։ Այդ ամոթի խարանը արդեն 21-րդ դարում դեռ մնում է բոլոր նրանց ճակատին, ովքեր ակնհայտ փաստերի ուրացումը դարձրել են քաղաքականություն, դարձրել են առեւտրի առարկա, դարձրել են կյանքի ու վարքի նորմ։

Դեյր Զորի անապատում տեղի ունեցավ ողբերգության ամենահրեշավոր արարներից մեկը, որի մանրամասներն անհնարին է մարդկային լեզվով արտահայտել։ Ես դա չեմ անելու, որովհետեւ դրանք քաջ հայտնի են նույնիսկ ցեղասպանության փաստը հրապարակավ հերքողներին։ Իրենց տունը, գույքը կորցրած, իրենց զավակներին, ծնողներին, իրենց առողջությունն ու վերջին հույսը կորցրած, վերջապես ամենակարեւորը՝ հայրենիք կորցրած մարդիկ այստեղ պիտի կորցնեին իրենց վերջին ունեցածը՝ կյանքը՝ համաձայն պետականորեն իրականացվող մանրակրկիտ մշակված ծրագրի։

Հաճախ պատմաբաններն ու լրագրողները հիմնավոր կերպով Դեյր Զորը համեմատում են Օսվենցիմի հետ' ասելով. «Դեյր Զորը հայերի Օսվենցիմն էր»։ Կարծում եմ, որ ժամանակագրությունը մեզ պարտադրում է իրողությունները ձեւակերպել այլ կերպ. «Օսվենցիմը հրեաների Դեյր Զորն էր»։ Ընդամենը մեկ սերունդ հետո մարդկությունն ականատես եղավ հրեաների Դեյր Զորին։ Այսօր ես այստեղ եմ, որպես համայն հայության հայրենիք Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ, հարցնելու. «Իսկ ե՞րբ եւ որտե՞ղ է հայերի Նյուրնբերգը»։

Ես այստեղ եմ՝ ոգեկոչելու հիշատակը ողջակիզված իմ ժողովրդի մեծագույն հատվածի, որ ոչնչացվել է ֆիզիկապես, ոչնչացվել է մշակութապես։ Ես չեմ թվարկելու կորուստների չափն ու որակը։ Ասելու եմ միայն մեկ փաստ. ցեղասպանության արդյունքում անդառնալիորեն ոչնչացվել է հնդեվրոպական հնագույն լեզուներից մեկի՝ հայոց լեզվի բարբառների մեծագույն մասը՝ դրանց կրողների հետ միասին։

Այսքանից հետո մենք ասում ենք, որ պատրաստ ենք ժամանակակից Թուրքիայի հետ հաստատել դիվանագիտական կանոնավոր հարաբերություններ, պատրաստ ենք ունենալ բաց սահմաններ եւ տնտեսական հարաբերություններ, պատրաստ ենք ջանքեր գործադրել Հայաստանի եւ Թուրքիայի ժողովուրդների միջեւ վստահություն ձեւավորելու ուղղությամբ, պատրաստ ենք մոտեցնել երկու հասարակությունները՝ ցրելով կարծրատիպերն ու իրականության հետ կապ չունեցող միֆերը, որոնք ձեւավորվել են տասնամյակների ընթացքում շփումների գրեթե իսպառ բացակայության պայմաններում։

Մենք սա ասում ենք անկեղծ, որովհետեւ համոզված ենք, որ հարեւան ժողովուրդներն ապրելու եւ զարգանալու այլընտրանք չունեն, քան այն, ինչ առաջարկվում է գոնե իբրեւ սկիզբ։ Հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումով ստեղծվել է պատմական հնարավորություն, որ պետք է տրամաբանական ավարտ ունենա։

Բայց մենք չենք ընդունում Հայաստան-Թուրքիա երկխոսության վրա հղում կատարելով Ցեղասպանության ճանաչումից խուսափելը բացատրելու գործելաոճը: Չեմ կարծում, թե դա օգնություն է գործընթացին: Ավելին, կարիք չկա հղում կատարել ինչ-որ պատմաբանների հանձնաժողովի վրա, այն դեպքում, երբ հայ-թուրքական արձանագրությունները ենթադրում են լոկ պատմական հարթության միջպետական ենթահանձնաժողովի ստեղծում, ինչը, կարծում եմ, բոլորն էլ շատ լավ հասկանում են ինչ է նշանակում, եւ ինչ տարբերություն կա այստեղ: Ես խնդրում եմ բոլորին, ովքեր որեւէ առիթով կխորհեն կամ կարտահայտվեն Հայոց ցեղասպանության ու նրա միջազգային ճանաչման մասին, նախքան որոշում կայացնելը թող մի պահ հիշեն այս անապատը, հիշեն մարդկային միլիոնավոր խեղված ճակատագրերն ու հայրենազուրկ եղած, ցավը սրտում հինավուրց ժողովրդին:

1915 թվականին, ի թիվս այլոց, սպանվեցին 20-րդ դարի հայ մեծագույն բանաստեղծներ Դանիել Վարուժանը, որ 35 տարեկան էր, եւ Ատոմ Յարճանյանը' Սիամանթոն, որ 37 տարեկան էր։ Տանջամահ արվելուց առաջ նրանք մերկացվեցին, որովհետեւ եվրոպական հագուստ էին կրում, իսկ այդ ժամանակներում եւ այդ տարածքներում եվրոպական հագուստը թանկ արժեր։ Դահիճներն իրենց վրա քաշեցին եվրոպական հագուստները. իրենց մեջ հազարամյակների քաղաքակրթություն ամբարող հայ հանճարներից, եւ սովորական հայերի՛ց գողացված եվրոպական հագուստները։ Այս պատկերների մեջ ես չէի ցանկանա խորհրդանշաններ տեսնել, բայց մի բան գիտեմ հաստատ. եվրոպական հագուկապ, վարվեցողություն եւ արժեքներ ասելիս, ո՛չ ոք իրավունք չունի մոռանալ այս պատկերները։

Ես այստեղ եմ հիշեցնելու հայտնի խոսքը. «Անհնար է սպանել մի ժողովուրդ, որ չի ուզում մեռնել»։ Մենք ծրագրում ենք ապրել ու զարգանալ։ Մեզ այլեւս անհնար է վախեցնել կամ շանտաժի ենթարկել, որովհետեւ մենք տեսել ենք ամենասարսափելին։ Մենք ապրելու եւ արարելու ենք կրկնապատիկ ուժով' եւ՛ մեր, եւ՛ մեր անմեղ զոհերի փոխարեն։ Մենք նայում ենք առաջ, որովհետեւ դեռ շատ բան ունենք ասելու եւ տալու միմյանց, շատ բան ունենք ասելու եւ տալու աշխարհին. այն պայծառն ու լուսավորը, որ չհասցրին ասել Դանիել Վարուժանն ու Ատոմ Յարճանյանը։

Եվ այստեղ, Դեյր Զորում, մենք հաստատակամորեն բարձրաձայն կրկնում ենք ու հիշեցնում, որ կանք, պիտի լինենք ու դեռ շատանանք: