Հարցազրույց ՀՀ ԱԺ տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ, «Բարգավաճ Հայաստան» խմբակցության անդամ Վարդան Բոստանջյանի հետ

-Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական ներկայիս վիճակն ինչպե՞ս կգնահատեք։

-Ես գնահատում եմ նորմալ։ Գիտե՞ք ինչ առումով նորմալ՝ մեր ունեցած հնարավորությունների, մեր անցած այս ամբողջ ազատական հարաբերություններում գործելու ժամանակի, ինչ-որ մենք կարողացել ենք որդեգրել և նման պայմաններում աշխատել։ Բնականաբար, պետք է սոցիալ-տնտեսական վիճակը մենք չշփոթենք սոցիալական ամենազանազան խավերի եկամուտների ցածր մակարդակի հետ։ Իհարկե, դա չափազանց վատ բան է։ Այդուհանդերձ, մենք պետք է հասկանանք, որ պետք է հնարավորություններ լինեն, այդ թվում' առաջին հերթին ֆինանսական։ Մենք դեռևս լիբերալ հարաբերությունների պայմաններում չենք կարողացել ինկուբացիոն տեսակետից ժամանակային առումով հասցնել։ Մենք չունենք ռազմավարական բնույթի ռեսուրսներ։ Մենք միանգամից կենտրոնացված կառավարումից, այսինքն սովտական մոդելից, անցել ենք ազատականին, և բնականաբար սրանք բարդ գործընթացներ են։ Իսկ այդ բարդ գործընթացների պարագայում մենք երբևիցե չէինք կարող միանգամից, շատ կարճ ժամանակահատվածում հաղթահարել բարոյահոգեբանական այն բոլոր բացասական լիցքերը, որոնք կուտակված էին մեզանում։ Եվ դրա համար ես ուզում եմ մտածել, որ այս պայմանները պետք է համարել բավարար գոնե այնքանով, որքանով մենք չենք գտնվում անոմալ ահավոր վիճակում։ Գոնե մենք ունենք նախադրյալներ՝ ի դեմս այսօրվա մեր վիճակի, որ հետագայում ավելի զարգացնենք ու ավելի բարձրացնենք սոցիալ-տնտեսական մակարդակը։

-Այդուհանդերձ, Ձեր նշածն արդարացնո՞ւմ է արդյոք այսօր առկա իրավիճակը։

-Միանգամից ասեմ՝ չի կարող արդարացնել, և ես հակված էլ չեմ։ Առանց իմ աջակցության՝ համապատասխան կառավարոողները գիտեն այս բոլոր խոցելի պահերի ու խնդիրների մասին։ Հասարակության մեջ միշտ լինում են նաև մարդիկ, ովքեր ուզում են բացասական այդ խոցելի տեղը դարձնել մատի փաթաթան։ Սա, ընդհանրապես, շատ նման է այն վիճակին, երբ որ մարդը, նաև հետխորհրդային տարածքում, լավ կերած-խմած է, բայց ինքը լացում է։ Ես հասկանում եմ, որ դա վատ բան է։ Շատ հաճախ քաղաքացին ու մարդը պետք է հասկանան նաև, որ եթե իրենց առաջ ծառացած դժվարությունները կարողանան հաղթահարել... Ինչ վերաբերում է արդեն կառավարման ողջ ինստիտուտին, այո՛, իսկ ո՞վ ասաց, որ ամբողջ պետական կառավարման համակարգը պետք է «յուվիլիռնի»  կառավարում իրականացներ այսօրվա դրությամբ։ Մենք գտնվում ենք, չէ՞, անցման փուլում։ Այսինքն, բազմաթիվ բաներ պարզապես հասանալի չեն մեզ, բազմաթիվ հարցերի վերաբերյալ մենք չունենք հստակ պատկերացումներ, մենք գնտվում ենք միջազգային հարաբերությունների, միջազգային հանրության մեջ և, բնականաբար, էականորեն տարբերվում ենք այդ հանրությունից այնքանով, որքանով մենք ունենք ոչ աշխարհի կողմից ընկալված, ընդունված ու ամրագրված հարաբերությունների ամբողջ սիստեմ մեր ներսում։

-Բայց չէ՞ որ կան հարցեր, որոնք ուղղակիորեն կախված են հենց ՀՀ կառավարության գործունեությունից, ինչի հետևանքով մենք հիմա ունենք անընդհատ արձանագրվող գնաճ, աշխատավարձերը չեն բարձրանում, և կառավարությունը շարունակ փոքր ու միջին բիզնես կազմալուծող օրենքներ է բերում ԱԺ, ինչն էլ անուղղակիորեն հարվածում է նաև խոշոր բիզնեսին։ Այս բոլոր հարցերն արդյոք հենց կառավարության նախաձեռնություննե՞րը չեն, որը գործադիրը կարող է և չանել։

-Դուք բերեցիք հարցերի այն ամբողջ շարանը և նշեցիք բոլոր խոցելի պահերը, որոնց վերաբերյալ արդեն ժամանակը կամ ոչ ժամանակը՝ նման գործոնները չես կարող մեջտեղ բերել։ Այո՛, մեր վարչապետն իր հերթին ևս ասում է՝ մենք կառավարման որակի առումով չենք գտնվում բարձր մակարդակի վրա։ Եվ դա դրսևորվում է ավելի ցածր հարթությունների վրա, որ մենք չենք կարողանում զարգացնել փոքր և միջին բիզնեսը։ Մենք դրա համար չենք ստեղծում բարենպաստ պայմաններ։

-Չենք կարողանո՞ւմ, թե չենք ցանկանում։

-Ես այդտեղ արդեն դժվարանում եմ։ Եթե մինչև անգամ չցանկանալն էլ լինի, նշանակում է՝ դա պայմանավորված է որոշ սուբյեկտներով, որոնք կարող են, անուղղակիորեն չուզենալով հանդերձ, նպաստել անբարենպաստ պայմաններ ստեղծելուն։ Բայց փաստը մնում է փաստ, որ ՀՀ-ում նկատելի մի շերտ (անունը չդնենք էլ փոքր և միջին բիզնես) պարզապես չի կարողանում աշխատել, և եթե չեն կարողանում աշխատել, չեն վաստակում եկամուտ, եթե չունեն եկամուտ, կենցաղային ամենատրիվիալ տարրական պայմանները չեն կարողանում բավարարել։ Անշուշտ, յուրաքանչյուր երկրի համար դա ահավոր խոցելի բան է։

-Հետևաբար, դրա հիմնական մեղավորն ո՞վ է։

-Դրա մեղավորը պարզ չէ՞, որ և՛ մենք ենք, բայց ավելի շատ կազմակերպողն ու կառավարողն են։ Ուրեմն, նա իր մեղքի բաժինն ունի։ Որքան էլ մենք հղումները կատարենք այլ-այլ տեղեր, միևնույն է, չենք կարող դա մտցնել հիմնավորումների դաշտ։ Այսինքն, փաստը այն է, որ կա արտագաղթի պրոցես, կա եկամուտների սարսափելի ցածր մակարդակ և այլն։

-Եթե ընդհանրացնենք, կառավարության գործունեությունն ինչպե՞ս եք գնահատում։

-Իսկ ինչի՞ եք ուզում, որ ես հենց հատկապես այդ գործունեությունը գնահատեմ։ Ես ինքս կոալիցիոն մարդ եմ։ Ես այս պահին դժվարանում եմ պատասխանել ձեր այդ հարցին։

-Իսկ արդյոք հնարավո՞ր է, որ ստեղծված իրավիճակը սոցիալական բունտի հանգեցնի։  

-Ես չեմ ուզում մտածել, որ այդպես պետք է լինի, չնայած բացառված չէ ոչնինչ։ Բայց բոլոր դեպքերում հասկանում ենք պատմականորեն, ոչ թե անցած 18-20 տարիների կտրվածքով, որ հայը մենթալիտետով բունտեր չսիրող ժողովուրդ է, և բոլոր նույնիսկ ամենադժգույն և դժվարին իրավիճակում լուծման ավելի ընդհարման ձևեր չի փնտրում։ Դա կլինի արտագաղթ, դա կլինի հեռանալ, չվերադառնալ կամ մեկ այլ՝ ուր գտնել սնվելու, ապրելու, աշխատելու ավելի գրավիչ պայմաններ, միգուցե նաև այդպես, բայց պատմությունը ցույց է տալիս, որ տան ներսում հայ մարդը հակված չէ սոցիալական բունտեր կազմակերպելուն։

Հարցազրույցը վարեց Արեգնազ Մանուկյանը