Վերջին տարիներին երկրում ընթացող դատավարությունների ընթացքի, քրեական հետապնդումների և այլ հարցերի շուրջ 168.am-ը զրուցել է իրավապաշտպան, Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանի հետ:

–Մինչև 2018թ. ապրիլ-մայիսյան իրադարձություններն էլ երկրում ընթանում էին աղմկոտ դատավարություններ, որոնք մինչ այսօր առկախված են. չկան դատավճիռներ: 2018թ. հայտնի իրադարձություններից հետո էլ մենք ականատես եղանք քրեական բարձրագոչ հետապնդումների, որոնց վերաբերյալ նույնպես դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատավճիռ չկա: Ինչո՞վ եք պայմանավորում այս անորոշ, առկախված վիճակը:

–Նախ՝ պետք է ասել, որ իսկապես երկու տարի առաջ տեղի ունեցած հեղափոխություն թե իշխանափոխությունից առաջ (ում ինչպես հարմար է, թող այնպես կոչի) Հայաստանում արդեն կային աղմկահարույց քրեական գործեր, որոնք արդեն դատական քննության փուլում էին:

Խոսքը վերաբերում է Սասնա ծռերի, Ժիրայր Սէֆիլյանի, Սամվել Բաբայանի, Անդրիաս Ղուկասյանի, Նորքի հայտնի գործերին:

Իշխանափոխությունից հետո հարուցված առաջին աղմկահարույց գործը Մանվել Գրիգորյանինն էր, ով նաև կալանավորվեց: Դրան հետևեցին Ռոբերտ Քոչարյանի ու այլոց նկատմամբ քրեական գործերը ու դեռ շարունակվում են: Այստեղ մի քանի հարցեր են առաջանում:

Նախ` ի՞նչ եղան մինչ իշխանափոխությունը քննվող քրեական գործերը: Հայտնի չէ, թե դրանք ինչ փուլում են: Գործերով մեղադրյալների հիմնական մասի խափանման միջոցները փոխված են, բայց որևէ մեկի մասով դատավճիռ չկա: Ի՞նչն է պատճառը: Կարելի է միայն ենթադրություններ անել, որոնցից պարզունակը, որը, սակայն, որևէ բացատրություն չունի և ընդունելի չէ, այն է, որ դատարանները ծանրաբեռնված են:

Հաջորդ ենթադրությունը կարող է լինել այն, որ դատարանները չգիտեն, թե ինչ ուղղությամբ տանեն գործերը, որովհետև ամենայն հավանականությամբ՝ նրանք անորոշության մեջ են: Եթե մինչ իշխանափոխությունը հստակ գիտեին` ինչ ուղղությամբ տանել, հիմա չգիտեն:

Ես միանգամից, առանց երկմտելու՝ ասեմ, որ այն ժամանակ կար քաղաքական պատվեր, թե ինչ մեղադրանքներ պետք է լինեն, ու գործն ինչ ուղղությամբ պետք է ընթանա, հիմա անորոշություն է այդ առումով, դատարանները սպասում են ցուցումների: Կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ այդ գործերի մի մասն իսկապես քաղաքական չեն եղել, ինչպես միամտաբար կարծում էինք։ Եթե ոչ, ապա ո՞ւր են արդարացման որոշումները։

Երրորդ կանխատեսումն այն է, որ այդ մարդիկ կրկին կալանավորման սպառնալիքի տակ են, եթե իրենց քաղաքականապես լոյալ չպահեն: Դրանո՞վ է արդյոք պայմանավորված, որ Արցախի շուրջ վտանգավոր զարգացումների շուրջ, նրանց կողմից խիստ հայտարարություններ չեն հնչում։

–Այսինքն` պատանդի կարգավիճակո՞ւմ են:

–Կարելի է ենթադրել: Թերևս, նրանք անընդհատ պետք է լինեն հսկողության տակ և ցանկացած ժամանակ նորից կարող են կալանավորվել:

–Իսկ ինչո՞ւ դատավճիռներ կան իշխանափոխությունից հետո հարուցված քրեական գործերով:

–Առաջինը Մանվել Գրիգորյանի գործն էր: Ի դեպ, ես միանգամից ասեմ, որ, երբ նրան կալանավորեցին, միամիտս հարցազրույցներով 2 անգամ ողջունել եմ այդ կալանավորումը, որովհետև Մանվել Գրիգորյանի «հերոսությունների» մասին ես վաղուց գիտեի: Բայց այն, ինչ կատարվեց հետագայում…

Նկատի ունեմ պահածոների և զենքի գործը, ես չեմ կարծում, որ դա այնքան բարդ գործ էր, որ 2 տարի պետք է ձգձգվեր, և այդպես էլ դատավճիռ չլիներ:

–Այսինքն` կարծում եք` հարուցված քրեական գործն ի սկզբանե հիմնազո՞ւրկ էր:

–Ես առայժմ հարցեր եմ բարձրացնում: Եվ, ի վերջո, այն մեղադրանքը, որով նրան կալանավորել էին, այն մեղադրանքը չէր, որով նա այդքան ժամանակ կալանքի տակ լիներ` հաշվի առնելով նաև նրա առողջական վիճակը, երբ համառորեն խափանման միջոցը չէր փոխվում: Հաշվի առնելով այս ամենը` կարելի է ենթադրություն անել, որ գործն այնպես էր սարքված, որ հավանաբար դատավորը չգիտեր՝ այդ գործի տակից ինչպես դուրս գալ:

Այն էլ այն դատավորը, որ բոլոր ժամանակներում կատարել է իշխանությունների պատվերը։ Հիշենք նաև Մանվել Գրիգորյանի՝ կալանավայրում լուսանկարի հրապարակումը վարչապետի ընտանիքին պատկանող լրատվամիջոցում, նաև ծանր հիվանդություններով տառապող մարդու խափանման միջոցը համառորեն չփոխելը, ապա կարելի է համոզված լինել, որ խնդիր էր դրված Մանվել Գրիգորյանին նվաստացնելու և խոշտանգելու։ Ի դեպ, լուսանկարի հրապարակումը տարրական էթիկայի և մարդու իրավունքի խախտում էր, որի համար ոչ ոք պատասխանատվություն չկրեց։

–Բայց կալանավորումները շարունակվում են…

–Այո, և ի սկզբանե հանրությունը ծափահարում էր դրանց: Ես իմ տեսակետն ասեմ: Այն, որ Հայաստանում կոռուպցիան՝ որպես երկրի կառավարման հիմնական համակարգային բնույթ ունեցող երևույթ, կար, ես բացարձակապես կասկած չունեմ, և, թերևս, սա էր նաև պատճառը, որ նախկինների նկատմամբ հարուցված ցանկացած քրեական գործի հանրությունը ծափահարում էր:

Բայց այստեղ այլ հարց է առաջ գալիս, մենք ենթադրյալ կոռուպցիոներներին առանց օրենքի՞ ենք դատապարտում, թե՞ եթե ենթադրյալ կոռուպցիոներ է, կարևոր չէ` մեղադրանքն օրինակա՞ն է, թե՞ ոչ: Ես մի օրինակ բերեմ, որ պարզ դառնա` շատ կալանավորումներ ունեն քաղաքական նպատակ:

Ես չգիտեմ` աշխարհում էլի կա՞ նման դեպք, թե՞ ոչ, բայց մեզ մոտ գործ է հարուցվում, և հաղորդագրության մեջ նշվում է ոչ թե ենթադրյալ հանցագործի անունը, այլ նա ներկայացվում է՝ որպես Հրայր Թովմասյանի սանիկ:

–Նկատի ունեք Նորայր Փանոսյանի գործը:

–Այո: Այստեղից ի՞նչ կարող ենք ենթադրել` այդ քրեական գործը քաղաքական պատվե՞ր է, թե՞ ոչ: Ուզում էին անօրինականությո՞ւնը պարզել, թե՞ Հրայր Թովմասյանին ճնշելու համար ապօրինի «թխել են» այդ քրեական գործը:

Այսպիսի բան իրավաբանության մեջ ընդունված չէ: Դրանից հետո մենք տեսանք, թե ինչեր հաջորդեցին Հրայր Թովմասյանի, ընտանիքի` ծնողի, երեխաների նկատմամբ: Գործ հարուցվեց նաև ԱԺ նախկին նախագահ Արա Բաբլոյանի և աշխատակազմի ղեկավարի նախկին տեղակալ Արսեն Բաբայանի նկատմամբ: Այս գործին ես լավ եմ ծանոթ. այսպիսի, ներեցեք, «փուչիկ» գործ ես չեմ տեսել: Այս ամենը ցույց է տալիս, որ գործերը հարուցվում են ոչ թե փաստերի և օրինականության հիման վրա, այլ պատվերով` համոզված լինելով, որ հասարակությունը ծափահարելու է:

–Տևական ժամանակ է` կալանավորված են ՊԵԿ նախկին նախագահ Գագիկ Խաչատրյանն ու նրա ազգական Կարեն Խաչատրյանը: Երեկ կալանավորման որոշում եղավ նաև որդու` «Յուքոմ» ընկերության տնօրենների խորհրդի նախագահ Գուրգեն Խաչատրյանի նկատմամբ: Մինչ այդ վերջինս հանդես էր եկել հայտարարությամբ, որ իշխանություններն իրենց պարտադրում են օտարել ընկերությունը: Այս գործընթացը Ձեզ ի՞նչ է հուշում:

–Այստեղ մի կարևոր խնդիր կա: Հայաստանում՝ ֆինանսների հետ կապված, պայմանականորեն ասած, երկու օդիոզ դեմքեր են եղել` Արմեն Ավետիսյան և Գագիկ Խաչատրյան: Արմեն Ավետիսյանը հանկարծ խիստ «բարիացավ» և որոշեց պետությանը հյուրանոց նվիրել: Թե ի՞նչ գործարք է եղել այնտեղ, արդյո՞ք նրան էլ առաջարկել են ինչ-որ ինդուլգենցիայի համար այդպես վարվել, և ավելին, միգուցե ինչ-որ հիմնադրամի գումարներ մուծել, այդպես էլ առայժմ գաղտնի կմնա: Համենայն դեպս, այդ մարդն ինչ-որ պայմանավորվածությունների արդյունքում ազատվել է: Իսկ ինչո՞վ է տարբերվում Գագիկ Խաչատրյանը նրանից:

Երկուսն էլ իրենց պաշտոնական դիրքը, իմ համոզմամբ, օգտագործել են կոռուպցիոն գործարքների համար, բայց նորից եմ կրկնում` պետք է գործի օրե՞նքը, թե՞ ենթադրությունը: Ես կասկածում եմ, որ օրենքն է գործում:

Ինչ վերաբերում է «Յուքոմ» ընկերության շուրջ տեղի ունեցողին, ես համոզված եմ, որ այս գործը նույնպես օրինականության դաշտից լրիվ դուրս է, և սեփականության վերաբաշխման խնդիր է դրված:

–Նախկինում վարչապետի կողմից սուր քննադատության արժանացած շատ օդիոզ դեմքեր այսօր հանգիստ ապրում են, ծավալում են բիզնես գործունեություն: Սա ինչի՞ մասին է խոսում, ինչո՞ւ են կիրառվում այսպիսի կրկնակի ստանդարտներ, ինչո՞ւ հավասար սկզբունքներ չեն գործում:

–Կարելի է ենթադրել, որ ոմանք «մուծվել են» հայտնի հիմնադրամներին ու հանգիստ ապրում են, մյուսները հրաժարվել են դա անել:

Նորից հիշենք «Գոլդեն Փելիս» հյուրանոցի պատմությունը: Բայց հիմնական խնդիրն իշխանության մտադրությունն է: Էլի ասեմ` բոլորս ներքին համոզվածություն ենք ունեցել, որ Հայաստանի տարբեր համակարգեր կոռումպացված են: Ավելին ասեմ, եթե չեմ սխալվում, այդտեղ մեծ բաժին ուներ առողջապահական համակարգի կոռումպացվածությունը: Եվ հանկարծ իշխանափոխությունից հետո «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» Բ/Կ-ում ստուգումներ են իրականացվում:

Միայն այդ հիվանդանո՞ցն էր կոռումպացված: Ես շատ տեղեկություններ ունեմ մասնագետներից, թե ինչ վիճակ էր տիրում և տիրում է այլ հիվանդանոցներում, թե՞ մեկ խնդիր էր դրված՝ Սերժ Սարգսյանի խնամուն պատժելու հարցը։

Ենթադրում եմ, որ հետապնդումները միայն իշխանություններին չենթարկվող կամ դիմադրող մարդկանց հանդեպ են կիրառվում, որովհետև նրանք, իշխանության կարծիքով, իրենցից պոտենցիալ վտանգ են ներկայացնում: Եվ ես նաև կարծում եմ, որ իշխանությունը չի կարող հանդուրժել, որ կարող է լինել որևէ ֆինանսական կառույց, որը չի ենթարկվում իրեն: Ենթադրում եմ, որ հաջորդիվ հարվածի տակ Գագիկ Ծառուկյանն է լինելու, որքան էլ փորձի ԱԺ-ում իշխանություններին ձեռնտու օրենքներին կողմ քվեարկել և հրաժարվել ՍԴ դիմելուց։ Արդեն առաջին ծիծեռնակները կան:

–Խաչատրյան ընտանիքի արդեն երրորդ անդամն է կալանավորվում: Ընդ որում, ինչպես փաստաբաններն են նշում, որդին նշված քրեական գործով անցնում է արդեն մեկ տարուց ավելի, միշտ համագործակցել է քննության հետ, ինչո՞ւ հենց այս փուլում ի հայտ եկավ նրան ևս կալանավորելու անհրաժեշտություն:

–Ուրեմն էլի կարելի է ենթադրություն անել, որ այն, որ նրան ստիպել են` իր բաժնեմասերը նվիրել պետությանը, ճիշտ է: Ըստ էության, Գուրգեն Խաչատրյանն ընդդիմացել է, իսկ Հայաստանում կալանքը կիրառվում է՝ որպես հնազանդեցնելու և պատժի միջոց: Խնդիր այն է, որ, եթե իրավապահ համակարգն իմանար, որ իրենք գործած ապօրինությունների համար պատժվելու են, բնականաբար, նման բան չէին անի, բայց քանի որ ողջ դատաիրավական համակարգը ենթարկվում և ցուցում է ստանում մեկ կենտրոնից, իրենք իրենց անպատժելիության մեջ վստահ են:

–Այժմ է՞լ, նախկինի պես, ժողովրդին դուր են գալիս այս անպտուղ կալանավորումները:

–Դժվարանում եմ ասել, բայց համենայն դեպս ենթադրում եմ, որ կա ժողովրդի որոշակի քանակ, որոնք դրանով ոգևորվում և հիանում են: Կարծում եմ՝ այս պարագայում գործում է նաև մարդկանց որոշակի մասի ներքին չարությունն ու նախանձը։ Եվ նրանց համար բնավ կարևոր չեն օրենքն ու իրավունքը, և ոգևորվում են հաշվեհարդարներով։ Ցավոք, նրանց մեջ քիչ չեն նաև հասարակական գործիչներ։

–Իսկ «Յուքոմ» ընկերության հետ կապված գործընթացները պոտենցիալ ներդրողների մոտ ի՞նչ տրամադրվածություն կառաջացնեն:

–Ինքս տնտեսագետ չեմ, բայց ենթադրում եմ, որ գործ ունենք բիզնեսի անձեռնմխելիության բացակայության հետ, և հաշվի առնելով նաև դատարանների հետ կապված խնդիրը, որ լրիվ ենթարկեցնելու պրոցես է գնացել, ապա լուրջ բիզնեսը, չեմ կարծում, որ Հայաստանում ներդրումներ անի: Իշխանության մտայնությունը մեկն է` առայժմ իշխանությունը ցանկացած գնով ամրապնդել, հետո՝ կտեսնենք:

–Վատիկանում ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը վարչապետին մեղադրեց այն բանում, որ իրեն միջնորդավորված առաջարկել է վճարել հայտնի հիմնադրամներին ու հանգիստ ապրել: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս հայտարարությունը:

–Չեմ մեկնաբանի, որովհետև Հայաստանում քաղաքականությունը շատ ցածր մակարդակի է իջել: Մի քանի օրինակներ բերեմ. թե ինչպես Հրայր Թովմասյանը հետևից գրկեց Ալեն Սիմոնյանին, ինչպես գրիչ նվիրեց Հրայր Թովմասյանը Նիկոլ Փաշինյանին, ինչպես սա այս ասաց, նա` այն: Սա այդ նույն շարքից է: Որքանո՞վ է սա հավաստի, ո՞վ պետք է դա պարզի… Այս հարցերը պատասխաններ դեռ չունեն:

Սակայն, ամեն դեպքում, ևս մեկ անգամ նշեմ, հաշվի առնելով Արմեն Ավետիսյանի «նվերը» և Խաչատրյանների հանդեպ հեդապնդումները, գուցե և․․․

–Ամեն դեպքում, ԱԱԾ նախկին տնօրեն Արթուր Վանեցյանն ամիսներ առաջ ասել էր, որ վարչապետի գիտությամբ ու հանձնարարությամբ հանդիպել է Միքայել Մինասյանին, և իշխանություններն այն ժամանակ դա չհերքեցին:

–Այո, բայց հիմա պետք է տեսնենք, թե ինչ կասի Արթուր Վանեցյանը, ինչ կպատասխանի դրան Նիկոլ Փաշինյանը կամ նրա մերձավորներից որևէ մեկը, և այս ամենը կմնա օդում կախված, ու յուրաքանչյուր ոք ում նկատմամբ ինչ համակրանք որ ունի, այդպես էլ կմեկնաբանի։

Ավելին, մի պահ պատկերացրեք, որ Վանեցյանը դեռևս ԱԱԾ տնօրենն է։ Այդ դեպքում, այժմ նրան մեղադրողները ինչպիսի փութաջանությամբ նրան կպաշտպանեին:

–Դուք երկար տարիներ իրավապաշտպան գործունեությամբ եք զբաղվում: Նախկինում դեպքեր մտաբերո՞ւմ եք, որ իշխանություններն իրենց քաղաքական հակառակորդներին պատժելու համար մտնեին վերջիններիս ընտանիքներ: Օրինակ, վերջին թարմ տեղեկությունն այն էր, որ Գուրգեն Խաչատրյանի մորն ու կնոջը հրավիրել են ԱԱԾ ցուցմունք տալու, այն դեպքում, երբ այդ մարդիկ Սահմանադրությամբ պաշտպանված իրավունք ունեն՝ իրենց հարազատի հետ կապված ցուցմունք չտալ:

–Չմոռանանք նաև Հրայր Թովմասյանի հորն ու դուստրերին ԱԱԾ հրավիրելու դեպքը: Առաջինը դա էր: Անկեղծ ասած, չեմ հիշում: Չեմ բացառում, որ եղած լինի, բայց չեմ հիշում, թեպետ, եթե եղած լիներ, հաստատ կհիշեի: