Այսօր երկրորդ նախագահ Ռ. Քոչարյանի ծննդյան օրն է։ Թե իր ու թե մեզ համար առիթ է՝ փորձելու վերհիշել ու ու հասկանալ նրա՝ բավականին հագեցած, բարդ, հակասական գնահատականներով ու շրջադարձերով լի կյանքի դրվագները։

Քոչարյանի կյանքը համառոտագրելու պարագայում կստացվի հետևյալ ֆորմուլան. պետության համար շրջադարձային պահեր, պարտադիր արդյունք, հակասական գնահատականներ։

90-ականներին Ադրբեջանին հաղթելու և Արցախը պահելու մեր հնարավորությունները զուտ տեսական էին։ Շատերը չէին հավատում, շատերն անտարբեր էին։
Քոչարյանը նրանցից էր, ով հավատաց. նրան իր ընկերների հետ հաջողվեց տեսությունը սարքել պատմական ձեռքբերում։ Բազմաթիվ դարեր միայն տարածքներ ու պետականություն կորցնող հայ ժողովուրդը՝ այս անգամ ձեռք բերեց պետականություն, պահպանեց և ազատագրեց իր տարածքները։ Քոչարյանի ավանդն այս գործում դժվար է թերագնահատել։

2000-ականներից սկսած՝ Քոչարյանին հաջողվեց «ՀՀՇ-ական տնտեսությունից» ստանալ երկնիշ աճով տնտեսություն, դրվեցին խաղի նոր կանոններ։ Այդ ընթացքում Հայաստանը բառիս բուն իմաստով կառուցվեց։ Արդյոք նրա կառավարման ընթացքում թույլ չե՞ն տրվել սխալներ, այդ թվում՝ կոպիտ։ Թույլ են տրվել։ Արդյոք նրա կառավարման ընթացքում չե՞ն հարստացել շատ անարժաններ, որոնք հետո սրճարաններում և թերթերում խոսում էին Քոչարյանի թալանի մասին։

2000-ի կեսերից կար այդպիսի տրենդ. հարստանալ ստեղծված խաղի կանոնների շնորհիվ, վարվող տնտեսական քաղաքականության շնորհիվ, դրսից բերվող ներդրումների, մեծ նախագծերի շնորհիվ, իսկ հետո Երևանի սրճարաններում բողոքել Քոչարյանից, թե սա երկիր չէ...
Մեղադրել Քոչարյանին, որ չի նկատել այդ պրոցեսը, բաց է թողել կարևոր պրոցեսներ, գուցե կարելի է, գուցե նաև անիմաստ է։
Քոչարյանի կյանքի երկու առանձնահատկություններն են. միշտ լինել առաջին պլանում՝ պետության վճռորոշ պահերին և ողջ կյանքը ուղեկցվել միֆերով։

Չորս միլիարդ, բոլոր բանկերի սեփականատեր, Մեղրիի հանձնում, երկիրը իր ժամանակ դատարկվեց, երկրի տնտեսությունը հանձնեց ռուսներին և այլն և այլն. սրանք միֆեր էին, որոնք գրեթե միշտ ուղեկցել են նրան և որոշ չափով շարունակում են ուղեկցել։

Չորս միլիարդի լեգենդի թե պատվիրատուն է հայտնի, թե պատվերի տեղաբաշխման սխեման։ Բայց այն իր դերը խաղաց։ էժան ապրանք էր, շատերին հասավ։
Մնացած թեմաները շատ ավելի հետաքրքիր են, որովհետև իրականությունը ուղիղ հակառակի մեջ է. Քոչարյանի պաշտոնավարման ժամանակ Հայաստանում բուռն զարգացավ բանկային համակարգը և մինչ օրս ապահովում է իր կայունությունը։ Քոչարյանը պարբերաբար սնանկացող ու հազարավոր մարդկանց դժբախտության պատճառ դարձող բանկերի փոխարեն կարողացավ Հայաստան բերել լուրջ կապիտալով նոր բանկեր։ 2004-2005-2006 թթ-ը Հայաստանի պատմության մեջ միակ ներգաղթ արձանագրած տարիներն են։ Քի Վեսթում մենք շատ մոտ էինք խաղաղության մեծ պայմանագրին, որով Ադրբեջանը ճանաչում էր Ղարաբաղի անկախությունը։ Քոչարյանի պաշտոնավարման տարիներին Հայաստանում արված բոլոր խոշոր, համակարգաստեղծ ներդրումներն արևմտյան կապիտալով էին՝ Քըրքորյան, Էռնեկյան, Թուֆենկյան, Գաֆեսջյան, Հովնանյան, Սեմ Սիմոնյան, Հանթսման և այլն։

Վերջերս հայտնի ռադիոկայանի TV տարբերակը մեծ ֆիլմ էր ցուցադրում «քոչարյանական այլանդակություններից» մեկի՝ Հյուսիսային պողոտայի մասին, Իհարկե, բոլոր մեղքերը բարդվեցին նրա վրա։ Իհարկե, հեռուստադիտողների մի մաս կընկնի այդ տրամադրությունների տակ, թեպետ մի մասն արդեն հասկանում է, թե ինչ է հակաքարոզչությունը։ Այսօր իշխանությունը փորձում է կառուցապատել մեկ այլ բարդ երևանյան թաղամաս, և արդեն պարզ երևում են այն բոլոր խնդիրները, որոնց առաջ կանգնելու է, և վերջնարդյունքում, իհարկե, մնալու են բազմաթիվ դժգոհ կողմեր, եթե անգամ գտնվի հնարավոր լավագույն լուծումը։ Աղմուկից և մեղադրանքներից խուսափելու միակ տարբերակը ոչինչ չանելն է, իսկ դա նշանակում է՝ չգնալ առաջ, չբարեփոխել քաղաքը, չզարգացնել քաղաքային տնտեսությունը, ենթակառուցվածքները, տնտեսությունն ընդհանրապես։ Ցանկացած վճռական քայլ բերելու է հակազդեցության, իսկ քայլերի բացակայությունը բերելու է մեղադրանքի՝ անգործության մեջ։ Կան ավելի լավ և ավելի վատ լուծումներ, բայց իդեալական լուծման նման դեպքերում, որպես կանոն, հնարավոր չէ հասնել։

Արդյո՞ք Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատման ժամանակ չեն եղել սխալներ և անարդարություններ. իհարկե եղել են։ Դրանք կարող էին նաև չլինել, դրանք կարելի էր նաև լուծել, եթե մեղմվեր կառուցապատողների ախորժակը։ Այսօր իհարկե չի կարելի կրկնել սխալները, պետք է սովորել դրանց վրա ու բացառել առնվազն անարդարությունը։ Պետության շարունակականությունը հենց դրա մեջ է, բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ սովորաբար քչերին է հետաքրքրում կոնկրետ տուժած քաղաքացին կամ կոնկրետ քաղաքաշինական խնդիրը։ Ավելի հաճախ նպատակը մշտապես հակառակորդի կերպարը վառ պահելն է, կոնկրետ մարդու դեմ հակաքարոզչությունը, որը կօգնի դիմակայել սեփական անգործության մասին մեղադրանքներին։ Իսկ այսօր փաստն այն է, որ երկրի հյուրերին տանում ենք հյուսիսային պողոտա /հատկապես գործող իշխանությունները/ և ոչ մեկի մտքով չի անցնում հյուրերին տանել, ասենք՝ Սարի թաղ։ Հյուսիսային պողոտայի տեղում տարիներ առաջ նույն վիճակն էր։

Քոչարյանը երևի միակ մարդն է ում թշնամի համարում է թե Ադրբեջանի գործող իշխանությունը, թե Հայաստանի։ Տեսակետների համընկնումը ֆանտաստիկ է։
Քոչարյանին համարում են «պատերազմի կուսակցություն», բայց հենց նրա պաշտոնավարման ժամանակ է եղել խաղաղություն։ Այսօր, երբ մենք մոտ ենք պատերազմին, և թուրքական սպառնալիքի աննախադեպ ճնշման տակ ենք, հասարակությունը նորից սկսում է հիշել նրան։ Երևի ճակատագիր է։

Ասում են՝ Քոչարյանը մարդամոտ չէ, և դա գուցե ունի ճշմարտության տոկոս։ Իսկ ի՞նչ ասել նրանց մարդկային հատկանիշների մասին, ովքեր տասը և ավել տարիներ մեծ էնտուզիազմով խոնարհվում էին նախագահ Քոչարյանի առաջ, իսկ մեղադրյալ Քոչարյանին չեն հիշում, չեն ճանաչում, խուսափում են։ Սրա պատասխանը լավագույնս տրված է հայտնի ֆրանսիական ֆիլմում, երբ տաբատն իջեցրած անողնաշար աշխատակցի մասին նախագահ Ռամբալ Կոշեն հարցնում է. «հիմա մեզնից ո՞վ է հրեշը»։

Գալիք ամիսները մեր երկրի համար լինելու են շատ բարդ՝ վարակ, տնտեսություն, բանակցություններ, գուցե՝ պատերազմ։ Ե՞րբ կկարևորվի Քոչարյանի գործոնը. եթե լինի բարդ համաճարակային վիճակ, եթե լինի տնտեսական կոլապս, եթե լինեն դժվար ոչ հայանպաստ բանակցություններ, եթե Աստված չանի՝ լինի պատերազմ. Սա նույնպես ճակատագիր է՝ կարևորվել ամենաբարդ շրջադարձային պահերին։

Այլընտրանքային նախագծեր խումբ