168.am-ը զրուցել է Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Դավիթ Բաբայանի հետ:

– Պարոն Բաբայան, ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն օրերս անդրադառնալով Մինսկի խմբի գործունեությանը՝ նշել էր, որ «ֆրանսիացի և ամերիկացի համանախագահները չեն ցանկանում ՌԴ իրենց գործընկերոջ հետ շփվել այդ ձևաչափում, իրենք իրենց դուրս են դրել այդ ձևաչափից»: Այս համատեքստում Մինսկի խմբի հետագա ճակատագիրը Դուք ինչպե՞ս եք պատկերացնում:

– Երբ մենք խոսում ենք Մինսկի խմբի մասին, պետք է հաշվի առնենք, որ կա Մինսկի խումբ և Մինսկի խմբի եռանախագահություն: Մինսկի խումբը բավականին ծավալուն կառույց է, որտեղ անդամ է նույն Թուրքիան: Մինսկի խմբի եռանախագահությունը մի նոր ձևաչափ է և ստեղծվել է ԵԱՀԿ 1994 Բուդապեշտի գագաթնաժողովի ժամանակ: 1994-1997 թվականներին տարբեր մեխանիզմներ են կիրառվել, իսկ 1997 թվականից առ այսօր աշխատում է այս ձևաչափով, այսինքն՝ Ռուսաստան-ԱՄՆ-Ֆրանսիա, որպես համանախագահներ:

2020 թվականի պատերազմից հետո ԵԱՀԿ Մինսկի եռանախագահությունը կարծես թե սառեցված ռեժիմում է գործում: Առհասարակ նրանք վերջին անգամ տարածաշրջան են այցելել 2019 թվականի վերջին: Դրանից հետո մենք ականատես եղանք թագավարակին, նրանք դրա համար մի քիչ ուշացան, հետո պատերազմ սկսվեց:

Պատերազմից հետո նրանք տարածաշրջան, կոնկրետ Ստեփանակերտ չեն այցելել և, կարելի է ասել, սառեցված ձևաչափով են գործել: Ընդ որում՝ նույն Ադրբեջանն է խոչընդոտում, ըստ ամենայնի քննադատում, քարկոծում այդ ձևաչափը: Իսկ հիմա դրան գումարվել է այդ գերլարված, բավականին թեժ մրցակցությունն ու հարաբերություններն Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև:

Պարզ է, որ այս իրավիճակում ինչ-որ առումով ակնկալելի էր, որ պետք է ազդեցություն գործի համանախագահության աշխատանքի վրա: Սա միակ հարթակն է, որտեղ Ռուսաստանն ու Արևմուտքը, այնուամենայնիվ, համագործակցում էին, մինչև վերջերս, գոնե ինչ-որ հանդիպումներ, քննարկումներ ունենում էին:

Հիմա պետք է սպասենք՝ տեսնենք․ սա չի նշանակում, որ Մինսկի եռանանախագահությունը չեղարկվում է, որովհետև դրա համար պետք է Մինսկի խմբի մասին համապատասխան գագաթնաժողով, և այնտեղ որոշումներն ընդունվում են կոնսենսուսի միջոցով: Այսինքն՝ եթե գոնե մեկ պետություն դեմ է՝ որոշումը չեն ընդունում: Հասկանալի է, որ իրավական կառուցակարգային տեսանկյունից դժվար է, եթե ոչ՝ անհնարին, ինչպես Մինսկի խումբը, այնպես էլ՝ եռանախագահությունը չեղարկել: Բայց հաշվի առնելով օբյեկտիվ իրականությունը՝ գուցե սառեցվի, ինչքա՞ն ժամանակ է դա տևելու՝ կախված է Ռուսաստան-Արևմուտք հարաբերություններից:

– Եթե Մինսկի խմբի ձևաչափը սառեցվի, դա ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ Արցախի վրա:

– Հետևանքները հետևյալն են՝ մենք քաղաքական, իրավական հարթություններն այստեղ պետք է տարանջատենք իրական և աշխարհաքաղաքական հարթություններից: Քաղաքական, իրավական տեսակետից, իհարկե, բանակցային գործընթացն ինչ-որ մի նոր ձևավորում է ստանում կամ նույնիսկ կարող է սառեցվել, այսինքն՝ Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունները մեկ հարթություն են տեղափոխվել, ադրբեջանաղարաբաղյան հակամարտությունը կարծես թե նորից սառեցման գործընթացում է: Բայց զուտ աշխարհաքաղաքական-իրական կյանքի տեսակետից, իհարկե, դրա խորաթափանց ազդեցությունն այս պահին չենք զգա: Գուցե հետագայում կտեսնենք, ամեն ինչ ցույց կտա ժամանակը, ամենակարևորն այստեղ ո՞րն է, որպեսզի պահպանվի խաղաղությունն ու կայունությունը, իսկ դա այս պահին իրականացվում է մի քիչ այլ ձևաչափով:

– Թուրքիան մշտապես ջանքեր է գործադրել Մինսկի խմբի համանախագահությունում տեղ զբաղեցնելու համար, հիմա, երբ նման իրավիճակ է ստեղծվել, մտավախություններ չունե՞ք, որ Թուրքիան իսկապես կարող է հասնել իր նպատակին:

– Գիտեք, դժվար է, և դա մեզ համար անընդունելի է, քանի որ Թուրքիան անկողմնակալ երկիր չէ, այն բացեիբաց սատարում է Ադրբեջանին: Թուրքիան մասնակցել է Արցախի գրեթե երեք պատերազմներին, ճիշտ է, ոչ այն ծավալով, որով մասնակցել է երրորդ պատերազմին, բայց մասնակցություն ունեցել է: Ահաբեկիչների է բերել, «գորշ գայլեր», փաստորեն Թուրքիայի գլխավոր շտաբի ղեկավարությունն է ստեղծել ադրբեջանական բանակը:

2016 թվականի ապրիլյան պատերազմին Թուրքիան կրկին մասնակցություն ունեցավ: Հետևաբար՝ մենք պետք է հաշվի առնենք, որ Թուրքիան չի կարող լինել որպես համանախագահող երկիր, սա մեր պատկերացումն է: Գուցե երկխոսությունը այլ ձևաչափերով լինի տարածաշրջանում, քանի որ այս կամ այն կերպ Թուրքիան տարածաշրջանում գոյություն ունի, ավելին՝ ամրապնդել է իր դիրքերը: Տիգրանակերտում կանգնած են թուրք զինվորները, երբ մտնում ես Շուշի՝ տեսնում ես, որ թուրքական դրոշն է ծածանվում: Սակայն այդ երկխոսությունը լինելու է աշխարհաքաղաքական, այլ ոչ թե Արցախի հակամարտության կարգավորման շուրջ, դրա համար հարթակներ կան՝ ռուս-թուրքական, ռուս-պարսկական-թուրքական, տարածաշրջանային: Պետք է այս ձևով Թուրքիայի ամբիցիաները զսպվեն: Մենք նման ձևաչափերը չպետք է ընկալենք, որ նրանք լինելու են միշտ հակահայկական, նույն ռուս-թուրքական ձևաչափում ընդգրկվելը նշանակում է ավելի քաղաքակիրթ ձևով զսպել Թուրքիայի ամբիցիաները: Սա էլ պետք է մենք հասկանանք:

– Արցախի խնդրի հետ կապված՝ տարբեր քաղաքական ուժեր տարբեր լուծումներ են առաջարկում։ Օրինակ, սպարապետ Վազգեն Սարգսյանի եղբոր՝ Արամ Սարգսյանի կարծիքով՝ Արցախի հարցը պետք է լուծվի Կոսովոյի տարբերակով, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք սա, արդյո՞ք Արցախի հարցը պետք է Կոսովոյի տարբերակով լուծվի:

– Բոլոր այդ հակամարտությունները, հատկապես նոր պետությունների ձևավորումը և նրանց ճանաչման գործընթացն ունի՝ ինչպես նմանություններ, այնպես էլ՝ տարբերություններ: Հիմա Կոսովոյի տարբերակն այն է, որ նրանք, ի վերջո, հասան անկախության: Ճիշտ է, այն չճանաչվեց բոլոր երկրների կողմից, բայց այնտեղ մենք տեսանք աշխարհաքաղաքական գործոնների գերակշիռ լինելը: Սա բնական է, որովհետև ճանաչման գործընթացում կա պատմական, բարոյական, իրավական հիմքեր, բայց գերակշռողը միշտ էլ եղել է աշխարհաքաղաքական:

Ես չեմ ուզում թերագնահատել կամ գերագնահատաել Կոսովոն, բայց առնվազն կասեմ, որ Արցախն իր զարգացման մեջ չէր զիջում Կոսովոյին և շատ ու շատ երկրներից էլ ավելի է, իր պետականաշինության գործում ավելի կայուն ձեռքբերումներն է արձանագրել: Սակայն աշխարահաքաղաքականությունը մեկ բան է, իսկ ցանկությունները՝ մեկ այլ բան: Այս պահին Արցախը և Արցախի անկախության ճանաչումն է մեր օրակարգում: Եթե Կոսովոյի տարբերակն ընդունվի, և մենք ճանաչվենք՝ որպես անկախ երկիր, լավ տարբերակ է, բայց պետք է հասկանանք, թե ինչ գնով պետք է այդ ամենին հասնենք: Եթե միջազգային հանրության կողմից ճանաչվում է, սա մեր նպատակներից է, մնացած հարցերում կան նմանություններ, տարբերություններ, ինչը բնական է:

– Պաշտոնական Ստեփանակերտի համար Արցախի հարցի լուծման վերաբերյալ կոնկրետ «կարմիր գծերը» որո՞նք են:

– Հիմա մնացել են միայն «կարմիր գծերը», մենք նոր ժամանակահատված ենք ապրում, հատկապես 2020 թվականի երրորդ պատերազմից հետո: Մանևրելու տեղեր գրեթե չկան, կան միայն «կարմիր գծեր», այդպես նաև աշխարհով մեկ է:

Մենք տեսնում ենք՝ ինչ է կատարվում, նույն Ուկրաինայի դեպքերն այն է, որ այլևս աշխարհաքաղաքական վակուում չկա ոչ մի տեղ, այս ամբողջ երկրագնդում չկա աշխարհաքաղաքական մի ազատ տարածք, որտեղ այս կամ այն երկիրը, այս կամ այն ուժը կարող է այդ վակուումը լցնել: Մեզ մոտ էլ է արդեն ամենը «կարմիր գիծ», այսինքն՝ հիմա Արցախի գոյությունը, ապագան է որոշվում: Ամենամեծ «կարմիր գիծը», որը, դժբախտաբար, ներկված է նաև մեր երեխաների, հերոսների արյամբ, այն է, որ մենք չենք լինելու Ադրբեջանի կազմում, որևէ կարգավիճակով չենք կարող լինել, սա անընդունելի է ժողովրդի ու բոլորի համար, որովհետև դա կբերի Արցախի հայաթափմանը, ցեղասպանության ու նոր պատերազմի: Մենք նաև չենք հրաժարվելու մեր օկուպացված տարածքներից:

– Հատուկ հանձնարարություններով ՀՀ դեսպան Էդմոն Մարուքյանն իր հարցազրույցներից մեկում ասել է, որ նույնիսկ ՌԴ նախագահն է ասել, որ Արցախն Ադրբեջանի մաս է կազմել: Դուք նման հայտարարություն Պուտինից լսե՞լ եք:

– Նախքան կոնկրետ դրվագների անդրադառնալը, ուզում եմ մեկ բան հստակ պատկերացնենք: Մեր տարածաշրջանը և ընդհանրապես մենք գտնվում ենք շատ յուրահատուկ իրավիճակում՝ բարդ: Մենք պետք է հասկանանք նաև մեկ բան, որ մեր ժողովրդի մոտ բնավորության այսպիսի գիծ կա՝ մեր դժվարությունների, խնդիրների և հատկապես ոբերգությունների մեջ ինչ-որ մեկին մեղադրելը:

Եթե չենք հասկանում բուն պատճառները, ապա շատ ավելի բարդ իրավիճակում ենք հայտնվելու: Մեզ համար ամենաբարդ մարտահրավերն անկախ պետականությունն է, հետաքրքիր բան եմ ասում, բայց դա այդպես է, որովհետև մենք պետք է պատրաստ լինենք անկախ և կայացած պետականություն ունենալուն: Պետք է լինենք հայրենասեր, պրոֆեսիոնալ, պետք է տեղ տանք այդ գաղափարներին և չպետք է ունենանք բնավորության այդ գիծը և անընդհատ ինչ-որ մեկին մեղադրենք:

Այս պահի դրությամբ ո՞ր պետությունն է մեզ համար (անվտանգության ապահովման առումով եմ ասում) ավելի մեծ երաշխավոր, քան Ռուսաստանը: Ես խոսում եմ շատ պարզ լեզվով: Այսինքն՝ Ռուսաստանը մեզ համար եղբայրական երկիր է, ռուս ժողովուրդը եղբայրական ժողովուրդ է: Ամեն պետություն ունի իր յուրահատկությունը, մեր պատկերացմամբ թերություններն ու առավելությունները, բայց մենք էլ այնքան թերություններ ունենք:

Ինչ վերաբերում է Պուտինի հայտարարությանը, նախևառաջ համացանցում շատ են տարածում մի փոքր դրվագ, թե նա ասել է, որ Արցախն Ադրբեջանի մաս է: Բայց կոնտեքստից պոկված է, իրականության մեջ այդպես չի ասել, իրականության մեջ բացատրել է, որ միջազգային հանրությունը չի ճանաչել, որ՝ այսպես-այսպես, բայց սա չի փաստում, որ նման բան է ասել:

– Այսինքն՝ հատուկ դեսպանը չգիտի՞, որ դա կոնտեքստից կտրված է:

– Ես չգիտեմ, դա իրենից հարցրեք, բայց այդ հարցազրույցն ամբողջությամբ կա: Եթե չեմ սխալվում, այդ հարցազրույցը տվել է երկու տարի առաջ: Գուցե Մարուքյանին ծանոթ է մեկ ա՞յլ հայտարարություն, որը մենք չենք տեսել, սա այլ խնդիր է, բայց Պուտինը պաշտոնապես Արցախը երբեք չի ճանաչել անկախ, սակայն միշտ ֆիքսել է, որ հակամարտությունը կարգավորված չէ: Իսկ ի՞նչ պետք է ասի այլ երկրի նախագահը, որը նաև միջնորդ է, հայտարարի, որ Արցախն անկա՞խ է:

– Պարոն Բաբայան, Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանում խոսելով Արցախի կարգավիճակի մասին, փաստացի իր հայտարարությամբ ընդգծեց, որ ինքնորոշման իրավունքը հանում է Արցախի հարցից: Բառացի մեջբերեմ նրա խոսքերը. «Եթե նախկինում մենք հիմքում դնում էինք Ղարաբաղի կարգավիճակը՝ դրանից բխեցնելով անվտանգության երաշխիքներն ու իրավունքները, այժմ՝ հիմքում դնում ենք անվտանգության երաշխիքներն ու իրավունքները՝ դրանից բխեցնելով կարգավիճակը: Այլ կերպ ասած՝ մենք արձանագրում ենք, որ կարգավիճակը տվյալ իրադրության մեջ ոչ թե նպատակ է, այլ միջոց՝ ապահովելու ԼՂ հայության անվտանգությունն ու իրավունքները»: Դուք ինչպե՞ս կարձագանքեք այս հայտարարությանը:

– Կարգավիճակն ու իրավունքները փոխկապակցված երևույթներ են, այսինքն՝ երբ ծագեց ղարաբաղյան ազատագրական շարժումը, ի՞նչն էր պատճառը: Պատճառը գոյաբանական խնդիրն էր՝ Արցախը կա՛մ պետք է լիներ, կա՛մ չպետք է լիներ: Հետևաբար, կարգավիճակն ու իրավունքներն իրար հետ կապված են: