Ինձ շատ հուշեր և հույզեր են կապում Հայաստանի հետ: Շնորհավորում եմ Հայաստանի թիմին Օլիմպիադայում փայլուն խաղի և հրաշալի արդյունքի առթիվ:

Այս մասին NEWS.am Sport-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց շախմատի աշխարհի 12-րդ չեմպիոն, աշխարհի եռակի չեմպիոն(1975, 1978, 1981), ՖԻԴԵ-ի վարկածով աշխարհի եռակի չեմպիոն (1993, 1996, 1998), ԽՍՀՄ հավաքականի կազմում աշխարհի թիմային առաջնության կրկնակի, օլիմպիադաների 6-ակի չեմպիոն Անատոլի Կարպովը:

Անատոլի Եվգենևիչ, շնորհակալ եմ, որ հարցազրույցի հնարավորություն ընձեռեցիք: Շախմատի 44-րդ համաշխարհային օլիմպիադան արդեն պատմություն է: Մեկնաբանեք Օլիմպիադայի արդյունքները: Ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանի հավաքականի մրցելույթն ու երկրորդ տեղի արդյունքը:

Շախմատում դժվար է կրկնել հաջողությունները: Հայաստանի հավաքականը երկու անընդմեջ Օլիմպիադայում է հաղթել և այդ արդյունքը դժվար է կրկնել: Այն ժամանակ թիմում շատ մեծ հաղթական տրամադրություն կար, ամեն ինչ այլ էր, և այդ թիմը մեծ հաջողություններ էր գրանցում: Այս Օլիմպիադայում հավաքականը խաղաց առանց Լևոն Արոնյանի և ուղղակի փայլուն խաղ ցույց տվեց՝ հրաշալի արդյունքով: Պետք է հաշվի առնել, որ այս Օլիմպիադայում չխաղացին Ռուսաստանն ու Չինաստանը, դա փոքր-ինչ թեթևացրել էր դրությունը: Ամեն դեպքում, Հայաստանի թիմը հրաշալի հանդես եկավ: Իմ շնորհավորանքները հավաքականին, հայերին:

Առաջին տեղը զբաղեցրած Ուզբեկստանի հավաքականի մասին ի՞նչ կասեք:

Մեծ անակնկալ էր Ուզբեկստանի հավաքականի հաղթանակը: Վերջին տուրում սպորտային հաջողությունը ժպտաց նրանց: Վերջին տուրի հաղթանակը նրանց անձնական ցուցանիշներն ավելացրեց և դարձրեց չեմպիոն: Սա մեծ բացահայտում էր: Երբ փլուզվեց Սովետական Միությունը, Ղրղզստանի հավաքականը դարձավ Ասիայի մայրցամաքային չեմպիոն: Այդ իրադարձությունը, կարծես, ամպրոպ լիներ պարզ երկրնքում: Մենք այն ժամանակ չգիտեինք, որ Ղրղզստանում շախմատ են խաղում: Իհարկե, Ղրղզստանը սովետական հանրապետությունների մեջ ուժեղագույններից մեկն էր, բայց երբ նրանք արդեն հանդես եկան որպես առանձին հավաքական, կարողացան հաղթել գլխավոր մրցակիցներին և առաջին տեղը զբաղեցնել Ասիայում: Սա իսկական հրաշք էր: Նույնպիսի հրաշք է հիմա Ուզբեկստանի հավաքականի հաղթանակը Օլիմպիադայում:

Ձեզ համար անակնա՞լ էր Ուզբեկստանի հաղթանակը:

Ոչ միայն ինձ, կարծում եմ՝ ամբողջ շախմատային աշխարհի համար Ուզբեկստանի հաղթանակը մեծ անակնկալ էր: Ուզբեկները ևս հրաշալի հանդես եկան: Շատ լավ թիմ ունեն: Այս հաղթանակը խոսում է այն մասին, որ Ուզբեկստանում շատ մեծ ուշադրություն է դարձվում շախմատի զարգացմանը:

Մենք գիտենք, որ Հայաստանում արդեն երկար տարիներ շատ լուրջ վերաբերմունք կա շախմատի զարգացմանը, իսկ Ուզբեկստանը վերջին տարիներին է աչքի ընկնում շախմատային հաջողություններով, որն էլ տվեց իր արդյունքը:

Ինչպես Դուք արդեն նշեցիք, այս Օլիմպիադային չէին մասնակցում Ռուսաստանի ու Չինաստանի ուժեղագույն թիմերը։ 2016-ի Օլիմպիադային, որն անցկացվեց Բաքվում, չէր մասնակցում Հայաստանի թիմը։ Վերջին զարգացումները որքանով են համապատասխանում ՖԻԴԵ-ի կարգախոսին՝ «Մենք մի ընտանիք ենք» (Gens una sumus)։

Անհեթեթություն է, որ մարզաշխարհի ներկայացուցիչները, սպորտային գործիչները թույլ են տալիս քաղաքականության ներխուժումը օլիմպիական շարժում, միջազգային սպորտային շարժում, այդ թվում համաշխարհային շախմատ: Երբ ֆաշիստական պարտիան պաշտոնապես ճանաչվեց հանցագործ շարժում, երբեք որևէ համաշխարհային հրեական կազմակերպություն խնդիր չդրեց, որ ֆաշիստական պարտիայի ներկայացուցիչներին չի թույլատրվում մասնակցել շախմատի մրցաշարերին:

Ինձ համար անհասականալի է, թե ինչ են այսօր անում միջազգային գործիչները, այդ թվում՝ շախմատում: Մեր նախնիները ժամանակին միջազգային ֆեդերացիայի համար ընտրել են հրաշալի կարգախոս՝ «Մենք մի ընտանիք ենք», և բոլորս պարտավոր ենք առաջնորդվել այդ կարգախոսով: Շուտով լրանում է ՖԻԴԵ-ի 100-ամյակը, և, եթե այսպես շարունակվի, այն կարող է փլուզվել, ինչը կլինի շատ անարդար:

ՖԻԴԵ-ն հիմնադրվել է 1924 թվականին Փարիզի ամառային Օլիմպիական խաղերի ժամանակ: Ես շախմատով սկսել եմ զբաղվել 1966 թվականից: Իմ ամբողջ կյանքի ընթացքում ապրել եմ «Մենք մի ընտանիք ենք» կարգախոսով: Շախմատում երբեք չենք տարանջատել ազգություն, ռասսա, կրոնական պատկանելիություն, շախմատը եղել է համերաշխ ընտանիք: Հիմա փորձում են մեզանում այդ ամենը սերմանել, ներմուծել, ինչին ես ակտիվ դիմադրություն եմ ցուցաբերում և բոլորին կոչ եմ անում դիմադրել այս անհեթեթությանը:

Ինչպե՞ս եք գնահատում ՖԻԴԵ-ի նախագահի պաշտոնում Արկադի Դվորկովիչի վերընտրությունը:

Նրա վերընտրությունում ողջախոհություն եմ տեսնում, քանի որ նրա մրցակիցների մեջ կային, այսպես ասած, ծայրահեղականներ: Տեսնենք, թե հետագայում ինչպես նա կաշխատի: Արկադի Դվորկովիչը մեծ առավելություն ունեցավ ընտրությունում: Իմ տեղեկություններով՝ նա պատրաստվում էր բարձրաձայնել շախմատը քաղաքականացնելու հարցերը, բայց անհասկանալի պատճառներով չարեց, ինչն արդեն անհանգստացնող է:

Ինչպե՞ս եք գնահատում աշխարհի գործող չեմպիոն Կարլսենի քայլը՝ հրաժարվել շախմատային թագի համար պայքարից և չպաշտպանել տիտղոսը նույն հավակնորդի հետ մրցամարտում։ Յան Նեպոմնյաշչի - Դին Լիրեն մրցամարտի հաղթողը իրավամբ կլինի՞ աշխարհի չեմպիոն, երբ համընդհանուր կարծիքով ուժեղագույնը Կարլսենն է։

Ես չեմ տեսել Կարլսենի գրավոր հրաժարականը: Այս ամենը զուտ խոսակցությունների մակարդակում է: Գուցե, կոնգրեսը քննարկել է այս հարցը, տեղյակ չեմ: Եթե Կարլսենն իսկապես հրաժարվի թագի համար պայքարից, բնակաբար, նա կկորցնի իր տիտղոսը և վերջ: Այդ են ենթադրում բոլոր կանոնները: Ես միայն չեմ հասկանում այն հորինված հիմարությունը, որ պետք է տեղի ունենա հավակնորդների մրցաշարում հաջորդ երկու շախմատիստների մրցամարտ: Մեզ մոտ միշտ գործել է հետևյալ կանոնակարգը. եթե հավակնորդը ինչ-ինչ պատճառներով չի հանդիպում աշխարհի չեմպիոնի հետ, ապա հավակնորդի տեղը զբաղեցնում է երկրորդը, իսկ եթե աշխարհի չեմպիոնը ինչ-ինչ պատճառներով չի կարող մասնակցել տիտղոսի պաշտպանության մրցամարտին, այդ դեպքում այն շախմատիստը, որը հաղթել է մյուս բոլոր ուժեղներին, դառնում էր աշխարհի չեմպիոն: Նա վաստակում է այդ իրավունքը: Հիմա հավակնորդների մրցաշարում մեծ հիմարություն են հորինել, թե տիտղոսի պաշտպանության մրցամարտից աշխարհի չեմպիոնի հրաժարվելու դեպքում, տիտղոսի համար առաջին համարը պետք է խաղա երկրորդ համարի հետ:

Եթե Կարլսենը հրաժարվում է, ապա Նեպոմնյաշչին մեխանիկորեն պետք է դառնա աշխարհի չեմպիոն, որովհետև նա հաղթել է բոլորին, բացի աշխարհի չեմպիոնից: Դեռ չեմ ասում, որ նա երկրորդ անգամ է բոլորին հաղթել, բացի Կարլսենից: Այս անհեթեթությունները հորինում են այն մարդիկ, որոնք չգիտեն շախմատի պատմությունը:

Ինչպե՞ս եք վերաբերվում աշխարհի չեմպիոնների հերթագայության անորոշությանը Ձեր և Կասպարովի «տիրակալությունից» հետո։ Դուք 12-րդ չեմպիոնն էիք, Կասպարովը՝ 13-րդ, Կարլսենը որերո՞րդ չեմպիոնն է, Ձեր կարծիքով, և ո՞րը կլինի Նեպոմնյաշչի - Լիրեն զույգի հաղթողը։

Եթե հերթագայությանը հետևենք, ներկայիս կանոններով, աշխարհի չեմպիոնը պաշտպանում է տիտղոսը և դառնում հաջորդը, կամ եթե կորցնում է, ապա հետ վերադարձնում ռևանշ-մրցամարտում:

Ըստ այս կանոնների, ես պետք է լինեմ աշխարհի 12-րդ և 14-րդ չեմպիոնը, քանի որ աշխարհի չեմպիոնի տիտղոսը վերադարձրել եմ որոշ ժամանակ անց ռևանշ-մրցամարտով: Աշխարհի չեմպիոնների հերթագայությունը շատ խճճված է: 14-րդ պետք է լինի Ալեքսանդր Խալիֆմանը, հետո Անանդը, այս հաշվարկով Կարլսենը 16-րդն է կամ 17-ը:

Դուք «Խաղաղության հիմնադրամի» նախագահն էիք այն ճակատագրական տարիներին, երբ աշխարհում արմատական փոփոխություններ էին տեղի ունենում: Հայաստանում տեղի ունեցած աղետալի երկրաշարժի օրերին, մեր ժողովրդին օգնության ձեռք մեկնողների թվում նաև ձեր գլխավորած հիմնադրամն էր, որի աջակցության մասին, հատկապես երիտասարդ սերունդը, գրեթե ոչինչ չգիտի։ Առիթից օգտվելով այժմ հնարավորություն կա «առաջին ձեռքից» իմանալ ձեր ջանքերի, սրտացավ վերաբերմունքի մասին։

Հայաստանին օգնություն ցուցաբերելու հարցում իմ աջակցությունը միայն իմ գլխավորած ֆոնդի շրջանակներում չի եղել: Երբ 1988 թվականին դարձա աշխարհի չեմպիոն, իմ նախաձեռնությամբ, մրցանակս նվիրաբերեցի երկրաշարժից տուժածներին:

Հայաստանում տեղի ունեցած սարսափելի երկրաշարժի մասին իմացա օդանավում: Այդ ժամանակ Մոսկվայից մեկնում էինք Մեքսիկա արագ շախմատի աշխարհի առաջնությանը: Օդաչուները ողբերգության մասին ինձ ավելին պատմեցին, քան խոսվում էր, որ երկրաշարժի հետևանքով մեծ ավերածություններ են եղել, զոհերը շատ են: Ես այդ ժամանակ մեր թիմին ասացի, որ եթե հաղթեմ աշխարհի առաջնությունում, իմ մրցանակը կտամ երկրաշարժի զոհերի և տուժածների օգնությանը: Իմ օրինակով մեր թիմից ոմանք որոշ գումարներ փոխանցեցին, օգնություն ցուցաբերեցին: Երբ դարձա չեմպիոն, անձամբ ժամանեցի Երևան: Նոր տարուց առաջ էր: Հիշում եմ, որ Հայաստանից վերադարձա Նոր տարվա գիշերը Ռուսաստանի պատվիրակության հետ, որտեղ բոլորը կային, բացի Ռիժկովից: Ինչ-ինչ պատճառներով այդ գիշեր Մոսկվան հրաժարվեց ընդունել մեր օդանավը և մենք ստիպված եղանք վայրէջք կատարել Կիևում և Ամանորը նշել Կիևի օդանավակայանում:

Հայաստանում գտվելուս օրերին անձամբ այցելեցի Լենինական, Սպիտակ: Այն օրերն էին, երբ դեռ փլատակներն էին քանդում, որոնողական աշխատանքներ էին կատարում: Ես նույնպես մասնակցել եմ այդ աշխատանքներին: Սպիտակում իմ գտնվելու օրը, երբ ես օգնում էի մարդկանց որոնողական աշխատանքներում, իմ ներկայությամբ հրաշք տեղի ունեցավ. փլատակներից գտան վերջին ողջ մարդուն: Դեկտեմբերի 20-նն էր: Ասում էին, որ դա իսկապես հրաշք էր, քանի որ 6-7 օրը առավելագույնն է, որ մարդ կարող է ողջ մնալ փլատակներում, իսկ արդեն անցել էր 13 օր:

Ինչ վերաբերում է իմ գլխավորած հիմնադրամին, մեր աջակցությամբ Սպիտակում վերակառուցվեց մանկապարտեզ, երաժշտական դպրոց, Լենինականում ևս մեծ աջակցություն ենք ցուցաբերել: Անհնար է հաշվել իմ գլխավորած ֆոնդի օգնությունը, ամբողջ աշխարհով տարբեր երկրներից դեպի Հայաստան եկած օգնությունը՝ հումանիտար, ֆինանասական: Լենինական, Սպիտակ օգնություններ են եկել Բելառուսի, Ուկրաինայի, Ռուսաստանի, Ղազախստանի «Խաղաղության ֆոնդերից», ներառած Սովետական Միության ֆոնդը, բոլորը հավաքագրում, հումանիտար, բժշկական օգնություն էին ցուցաբերում:

Դա սարսափելի իրադարձություն էր: Ես համարում եմ, որ Աստված իսկապես սիրում է հայերին. այնտեղ կար մի լեռ և, եթե չլիներ այդ լեռը, այդ տարածաշրջանը կլիներ երկրորդ «Չեռնոբիլ»:

Գիտեմ, որ Ձեր մտերմությունը Ռաֆայել Վահանյանի հետ շարունակվում է: Ծրագրո՞ւմ եք նորից այցելել Հայաստան, որտեղ լավ ընկերներ ունեք։

Սովետական Միության փլուզումից հետո մի քանի անգամ եկել եմ: Ես միշտ սիրով եմ այցելում Հայաստան: Ինձ շատ հուշեր և հույզեր են կապում Հայաստանի հետ: Սիրով նորից կայցելեմ: Ողջույններ եմ ուղարկում բոլոր հայերին և մաղթում խաղաղ երկինք: