Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն։

«ՀայաՔվե» հասարակական-քաղաքական նախաձեռնությունը երկուշաբթի օրը հանրահավաք անցկացրեց Երևանում՝ Ազգային ժողովի դիմաց՝ ի պաշտպանություն իր օրինագծի, որը քրեականացնում է Հայաստանի Հանրապետության անունից Արցախը՝ որպես այլ պետության մաս ճանաչող օրինագիծը։ Ակցիայի պահին հենց Խորհրդարանում ընթանում էր օրինագծի քննարկումը։

Դեռևս հունիսին, երբ «ՀայաՔվե» շարժման նախաձեռնող խումբը դիմում էր ներկայացրել ԿԸՀ՝ Քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու համար ստորագրահավաք իրականացնելու նպատակով, պարզ էր, որ ՀՀ ԱԺ-ում Նիկոլ Փաշինյանի խորհրդարանական մեծամասնությունը մերժելու է աջակցել այս օրենսդրական նախաձեռնությանը։

Այն բանից հետո, երբ 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախում տեղի ունեցավ էթնիկ զտում, որը տեղի ունեցավ Փաշինյանի կառավարության լռելյայն հավանությամբ և իշխանական բուրգը՝ իշխանամետ փորձագետներից մինչև Ազգային ժողովի ղեկավարի մակարդակով բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, հայտարարում էին, որ «Ղարաբաղի հարցը պաշտոնական Երևանի օրակարգում չկա, առավել ակնհայտ է դառնում, որ իշխանությունները չեն աջակցի մի օրինագծի, որը քրեականացնում է Հանրապետության անունից Արցախի ճանաչումը որպես այլ պետության մաս: Պետդուման և Փաշինյանը չեն կարող կողմ քվեարկել մի օրինագծի, որը հակասում է իրենց կոչված «պատմական առաքելությանը»:

Բայց նաև կարևոր է հասկանալ, թե ինչ հասարակական-քաղաքական և տարածաշրջանային համատեքստում է ընթանում «ՀայաՔվե» նախաձեռնության քննարկումը Հայաստանի Ազգային ժողովում։

Ձմռան առաջին օրը «Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային և կրոնական նշանակալի վայրերի վիճակի վերաբերյալ» մշակութային իրավունքների հարցերով ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցողի ուղերձը հրապարակվեց։ ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցողը նշված փաստաթղթում գալիս է այն եզրակացության, որ Ադրբեջանը նախատեսում է վերացնել Լեռնային Ղարաբաղում հայերի ներկայության բոլոր ֆիզիկական նշանները։

ՄԱԿ-ի մշակութային իրավունքների հարցերով հատուկ զեկուցողն Ադրբեջանին ուղղված հաղորդագրության մեջ մտահոգություն է հայտնել «հայկական պատմական, մշակութային և կրոնական նշանակալի վայրերի և օբյեկտների ոչնչացման և յուրացման շարունակական գործունեության, հայերի ներկայության հետքերը ջնջելու նպատակով Լեռնային Ղարաբաղի պատմության կազմակերպված վերաիմաստավորման, ինչպես նաև տարածաշրջանում հայերի նկատմամբ խտրականության և մարդու իրավունքների ու միջազգային մարդասիրական իրավունքի միջազգային չափանիշների խախտմամբ իրականացվող ճնշումների վերաբերյալ»:

Եվ, եթե Ադրբեջանի պահվածքը հնարավորինս կանխատեսելի է, և ադրբեջանական ինքնությունը երկար տասնամյակներ շարունակ հիմնված է հայատյացության և հայկական ամեն ինչի ժխտման վրա՝ պատմություն, մշակույթ, ազգային ինքնություն, ապա ստեղծված իրավիճակում հատկանշական է նկանով, որ ՀՀ ղեկավարությունը գնում է նույն ճանապարհով, որով ժխտում է հայկական ամեն ինչը։ Վերջին օրինակն է Արարատ լեռան ժխտումը, այս լեռան շուրջ կառուցված հայկական ինքնության տարրի ժխտումը և այս «ինքնության կոդի» փոխարինումը Արագած լեռան պատկերներով։

Այսպես, վերջերս Նիկոլ Փաշինյանը պաշտոնատար անձանց է ընդունում ՀՀ կառավարության դահլիճում, որի պատերից մեկից կախված է Արագած լեռան մեծ պատկերը։

Ավելի վաղ Ազգային ժողովում նա հայտարարել էր հետևյալը. «Երբ խոսում ենք հայրենասիրության մոդելների մասին, հասկանում ենք, որ իսկապես շատ լուրջ ու կարեւոր խնդիրներ կան։ Օրինակ, ես չեմ լսել, որ մեզնից որեւէ մեկը սեր արտահայտի Արագած սարի նկատմամբ, ու սա իսկապես ինձ համար խնդիր է: Ես ոչ մեկիդ տանը Արագած սարի նկարը չեմ տեսել, որովհետեւ դա Հայաստանի Հանրապետություն է։ Այո, իմ տանն էլ չկա»:

Արարատի ժխտումը արկածախնդրությամբ զբաղվող թերթի նախկին գլխավոր խմբագրի քմահաճույքը չէ, դա պետության ղեկավարի պաշտոնին հասած և այնպիսի քաղաքականություն վարող մարդու խորը քաղաքականության արտահայտությունն է, որը սկզբունքորեն ուղղված է այն բոլոր պահանջների իրականացմանը, որոնք Բաքուն և Անկարան ունեն Երևանի նկատմամբ։ Տեղի է ունենում դասական հայկական «քաղաքական կոդերի» տոտալ ոչնչացում, հայ ժողովրդի ինքնության և պատմության հիմքերի, հայրենասիրության խորհրդային մոդելի տապալում, որը փոխարինվում է «ստամբուլա-բաքվյան» հայրենասիրության մոդելով, որի գաղափարական կենտրոնը կառուցված է Թուրքիայի և Ադրբեջանի տարածաշրջանային շահերի շուրջ։ Հենց այս շահերով են փորձում փոխարինել հայկական քաղաքական ընքնության կոդերը։

Տեղի է ունենում այն, ինչի մասին խոսում էր Ջոն Բոլթոնը 2018-ին, երբ կոչ էր անում Հայաստանին հրաժարվել «պատմական կաղապարներից», ինչը նշանակում է, որ հայրենասիրության մոդելը պետք է վերանայվի և Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի համար պայքարելու փոխարեն, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման համար պայքարելու փոխարեն, Փաշինյանն առաջարկում է զինվել «0 խնդիր հարևանների հետ» բանաձևով, և դա, նրա կարծիքով, Հայաստանի համար կապահովի «խաղաղություն և հանգիստ»։ Ամբողջ խնդիրն այն է, սակայն, որ Արցախից հրաժարվելը, Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար պայքարից հրաժարվելը, անվտանգության ապահովման համար բնական և ռազմավարական դաշնակից ներգրավելու արդյունավետ և կենսունակ մոդելի վրա հիմնված անվտանգության մոդելի ձևավորումից հրաժարվելը՝ Հայաստանին դատապարտում է «խաղաղության», բայց գերեզմանային խաղաղություն…

Հայկական քաղաքական դասի ողջ խնդիրն այն է նաև, որ Փաշինյանը մերժված է հայ հասարակության ճնշող մեծամասնության կողմից, մերժված է նաև նրա «խաղաղություն ամեն գնով» հայեցակարգը, սակայն աշխարհաքաղաքական նոր իրողություններում Հայաստանի գոյության այլընտրանքային և լիարժեք հայեցակարգ դեռ ձևավորված չէ։ Նույնիսկ իրականության նկարագրման մեր լեզուն հիմնականում մնացել է 2020 թվականի սեպտեմբերի 26-ի մակարդակին։ Եվ «ՀայաՔվե» նախաձեռնությունը նույնպես այս խնդրի դրսեւորումն է։ Նախաձեռնությունը սկզբունքորեն դրական է, բայց Հայաստանի համար գոյության լիարժեք մոդելի պատկերացում չի տալիս։ Հենց այս քաղաքական առաջարկի բացակայությունն է այսօր Փաշինյանի համար իշխանության հիմնարար հիմքը՝ յուրաքանչյուրիս համար դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով…