Մեր ձեռքի տակ է հայտնվել Նիկոլ Փաշինյանի ու «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության՝ ՔՊԿ անդամների հետ նրա ապագա հանդիպման որոշ մանրամասներ։ 2024–ի սեպտեմբերին կայացած հանդիպման ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրել է ՀՀ–ի լուծարման իր հիմնավորումներն ու պատմել «Խաղաղության դամբարան» ծրագրի մասին։

Ստորև ձեզ ենք ներկայացնում հատված՝ նրա խոսքից։

․ ․ ․

Մեր մեղքը և անձամբ իմ մեղքն այն է, որ 2018–ից հետո մեր ժողովրդին ազնվորեն չներկայացրեցինք, որ այն, ինչ ստացել ենք 1991–ին, հնարավոր չէր պահել։ Մեր գլխին սարքել էին։

Անկախությունը մեր ժողովրդի վզին փաթաթել էին, որ իշխանությունը զավթեին ու թալանեին։ Մենք հսկայական գումարներ ենք ծախսել, մեր բերանից կտրել ու տվել ենք Հայաստանի Հանրապետությանը։ Հարկեր, տուրքեր ու այլ վճարներ ենք փոխանցել պետական բյուջե, բայց դա հանուն ոչնչի էր։ Ես օգտվում էի այդ բյուջեից, բայց իներցիայով ու անկախության մասին մեր պատկերացումների շրջանակներում։

Ես էլ եմ էմոցիոնալ ու հոգեբանական ճնշման տակ եղել ու չեմ կարողացել ասել, որ 29.800–ը ոչ թե մեր ինքնիշխան տարածքն է, այլ պատկանում է ուրիշին։ Մեզ հենց դրա՛ մեջ պետք է մեղադրեն, որ չենք ասել դա, այլ ոչ թե նրա համար, թե ինչու չպահեցինք այդ դժբախտ ու դժգույն 29.800–ը։

Երբ ես 2022–ին կամ 2023–ին խոսում էի 29.800–ի մասին, անկեղծ չէի, բայց ստիպված էի, քանզի ինձ ճիշտ չէին հասկանա այդ պահին։ Այժմ, երբ ամեն ինչ արդեն հետևում է մնացել, ես վերջապես կարող եմ ազատ խոսել։

Հայաստանի Հանրապետությունը լուծարելու գործընթացն անխուսափելի էր, քանզի միջազգային հանրությունը վաղուց է այդպես կարծել։ Մենք ծանր ժառանգություն ենք ստացել նախկիններից։

ՀՀ լուծարման գործընթացի հիմքերը դրվել են 1878 թվականի փետրվարի 19–ին՝ Սան Ստեֆանոյում։ Այնտեղ խոսվել է հայկական հարցի մասին, բայց ոչ անկախության տրամաբանությամբ։ Ասվել է, որ ոչ թե պետք է լինի Հայաստանի Հանրապետություն, այլ Թուրքիայի տարածքում հայերի հանդեպ լավ վերաբերմունք՝ թուրքերի կողմից հայերի անվտանգության ապահովմամբ։

Դրանից հետո, նույն թվականին Բեռլինի կոնգրեսում ևս մեկ անգամ արձանագրվել է, որ հայերի հարցը պետք է լավ ձևով լուծվի։ Արևմուտքը տվել է հայերի անվտանգության բոլոր երաշխիքները, միջազգային հանրությունը խոսել է հայերի պահանջների նշաձողի իջեցման մասին՝ դրա դիմաց առաջարկելով լայն կոնսենսուս, բայց մենք պատրանքների հետևից ենք գնացել։ 1918–ին պետություն ստեղծելը եղել է դաշնակցական արկածախնդրություն։

Սան Ստեֆանոյից ու Բեռլինից հետո հայերի ցեղասպանություն է եղել, բայց դա այն պատճառով, որ մենք ենք վատ կարծիքի եղել թուրքերի մասին։ Թուրքերի մասին վատ կարծիքը բերել է նրան, որ թուրքերն են վատ կարծիքի եղել մեր մասին։ Հայերի մասին վատ կարծիքը թուրքերի կողմից բերել է նրան, որ հայերն են վատ կարծիքի եղել թուրքերի մասին ու այդպես շարունակ։

Հիմա մենք պետք է կտրենք այդ շղթան ու բաց աչքերով նայենք իրականությանը։ 29.800–ը սովետառուսական քարոզչությամբ մեզ պարտադրված քառակուսի կիլոմետր է, որպեսզի մեզ մշտապես թշնամանքի մեջ պահի Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ։ Մենք պետք է դուրս գանք այդ կաղապարներից։ 29.800–ը և Հայաստանի Հանրապետությունը մեր հարևանների հետ մեզ մշտական լարվածության ու թշնամանքի մեջ պահելու գործիք են ռուսների կողմից։ Պետք է զրկել նրանց այդ գործիքից։

Անկախ պետության ոչնչության և անպետքության մասին ես թեթև ակնարկեցի Արցախը հանձնելուց հետո՝ այդ միտքը թաքցնելով «խաղաղության խաչմերուկ» ձևակերպման տակ։ Բայց հիմա ավելի ազատ կարող եմ խոսել։

Մենք «խաղաղության դամբարան» ենք կառուցում, և այստեղ 29.800–ի ֆետիշացումը միայն խանգարիչ գործոն է։ Եթե կա դամբարան, ապա ի՞նչ կարևոր է, թե ում են պատկանելու այդ քնձռոտ քառակուսի կիլոմետրերը։ Եթե մենք կարողանալու ենք առևտուր անել, ապա ի՞նչ տարբերություն, թե այդ առևտրի տարածքի կադաստրի թուղթն ում ձեռքին է։

Ինքնիշխանություն բառը մենք ժամանակին շատ էինք օգտագործում, բայց դա էլ էր հոգեբանական ճնշման արդյունք։ Ես այդ ճնշման տակ էի ու Սյունիքի, Սևանի ու Երևանի համար մղվող մարտերում թույլ տվեցի տասնյակ հազարավոր զոհեր լինեին, որ ինձ չասեին՝ «Նիկոլ, դավաճան»։ Ես գոռում էի՝ «Երևանը Հայաստան է, և վե՛րջ», բայց դա ոչ թե իմ համոզմունքն էր, այլ հայ ժողովրդի պարզունակ պատկերացումը։ Ես սխալվեցի, որ այդ պարզունակ պատկերացումների մասին չխոսեցի 2018–ին։ Թեև կինս ափաշքարա ասում էր, որ «զոհվել եք հանուն ոչնչի», բայց դե նրան չընկալեցին։

2024–ի սկզբում տեղի ունեցած արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ մեր ծրագրում կար 29.800–ը և ՀՀ ինքնիշխանությունը, բայց այդ ինքնիշխանությունը Թուրքիայի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում էր դիտարկվել Սան Ստեֆանոյում և Բեռլինում։ Մենք տարբեր կերպ ենք, փաստորեն, մեկնաբանել ինքնիշխանություն բառը և հակասության մեջ մտել միջազգային հանրության հետ, ինչը էմոցիաների արդյունքում է եղել։

Հիմա մենք արդեն ձերբազատվել ենք նախկինի բոլոր կապանքներից։ Հայաստանի Հանրապետության լուծարումը հսկայական հնարավորություններ է բացում մեզ համար՝ խաղաղ ապրելու և ասֆալտ անելու առումով։ Եվ ի՞նչ կարևոր է, թե ասֆալտը որ պետության տարածքում է արվում։ Մենք հավատարիմ ենք «խաղաղության դամբարան» ծրագրին։

Նիկոլ Փաշինյան

2024թ․, Ստամբուլ

«7 օրի» ֆուտուրոլոգիայի բաժին