Քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանն Alpha News-ի եթերում «Վերնագիր» հեղինակային հաղորդման ընթացքում ներկայացրել է թեմայի շուրջ մասնագիտական վերլուծություն, որում մասնավորապես ասվում է.

«Սեպտեմբերի 11-ին Նիկոլ Փաշինյանը ՀՀ Ազգային ժողովում իր ելույթով հաստատեց մեր վերլուծության ճշտությունը՝ Հայաստանում իշխող ուժը մտածում է Հայաստանի անվտանգության համակարգի ամբողջական ոչնչացման, այսինքն՝ հայ-իրանական և հայ-թուրքական սահմանից ռուս սահմանապահներին դուրս բերելու մասին։ Ավելին, Ռուսաստանի Դաշնության ԱԴԾ սահմանապահ զորքերի հնարավոր դուրսբերման մասին հայտարարությունն արվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության վերլուծության համատեքստում, որը խորհրդարանում ներկայացրել է «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության առաջնորդը։

Փաշինյանն ընթերցել է նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից նաև հետևյալ հատվածը ևմեկնաբանել այն. «Տրանսպորտային հաղորդակցության նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնում են Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության մարմինները»: Որտե՞ղ է գրված, որ այս ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության մարմինները պետք է տեղում ներկա լինեն: Չկա նման բան գրված: Եթե նույնիսկ նկատի է առնվում ՀՀ-ում ռուս սահմանապահների ներկայությունը, էդ ներկայությունը մեր երկրում պայմանագրային հարց է, ՀՀ որոշման հարցն է: Այսօր որոշել է, որ ներկա են իրենք, վաղը կարող է որոշել, որ ներկա չեն իրենք»,- ասել է նա։

Մի կողմ թողնենք այն, որ նույնիսկ Երևանի և Մոսկվայի միջպետական համաձայնագրից պարզ է դառնում՝ փաստաթուղթը շոշափում է ոչ միայն Հայաստանի և Ռուսաստանի շահերը, այլև ԽՍՀՄ-ի, Թուրքիայի և Իրանի միջև տեղի ունեցած իրավահարաբերությունները, գումարած ԱՊՀ Հավաքական անվտանգության շահերը (Տես պայմանագրի 3-րդ հոդվածում), այնպես որ Փաշինյանը միանձնյա չի կարող որևէ որոշում կայացնել, և կբացահայտենք այդ հայտարարության քաղաքական բաղադրիչը։

Նիկոլ Փաշինյանը շատ վտանգավոր խաղ է խաղում Հայաստանի անվտանգության հետ՝ հայտարարելով (հավանաբար ոչ առանց արևմտյան գործընկերների համաձայնության և հավանության) ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահների հնարավոր դուրսբերման մասին հայ-իրանական և հայ-թուրքական սահմաններից։ Փաշինյանը հայտարարում է Հայաստանի անվտանգության համակարգը ոչնչացնելու պատրաստակամության մասին, միայն թե ՌԴ-ին հնարավորություն չտա նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթի (Փաշինյանի կողմից ստորագրված) համաձայն ՝ ՀՀ տարածքով անցնող հաղորդակցություններին ներկայություն ունենալ։

Հայաստանի ազգային անվտանգությանը սպառնացող վտանգի մակարդակով Փաշինյանի և նրա արևմտյան գործընկերների այս նախաձեռնությունը համեմատելի է միայն «Արցախի կարգավիճակի ակնկալիքների նշաձողն իջեցնելու» Փաշինյանի նախաձեռնության հետ, որը հանգեցրեց հայկական երկրորդ պետականության լուծարմանը, որն իր հերթին Հայաստանը կանգնեցրեց նոր պատերազմի շեմին։

Նիկոլ Փաշինյանի վերոնշյալ հայտարարությունից հետո Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական և փորձագիտական հանրության մեջ սկսեցին կրկին խոսել, որ Փաշինյանը պիտի հետ կանչի 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթից՝ Հայաստանի Հանրապետության ստորագրությունը։ Բայց որևէ մեկն ասո՞ւմ է, թե դա ինչի կհանգեցնի։

Հայաստանի ստորագրության հետ կանչելը Ադրբեջանին քարտ-բլանշ կտա Հայաստանի Հանրապետության դեմ նոր ռազմական ագրեսիայի համար (Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ է Բաքուն անընդհատ ապատեղեկատվություն տարածում երկու երկրների սահմանին լարվածության մասին, հատկապես Նախիջևանի գոտում: Ադրբեջանը պատրաստվում է պատերազմի): Բաքուն կհայտարարի, որ Հայաստանը հրաժարվում է կատարել հաղորդակցությունների ապաշրջափակման իր պարտավորությունները, ինչն իր հերթին նշանակում է, որ Բաքուն կարող է իրեն իրավունք վերապահել «խնդիրն այլ կերպ լուծել»։

Այդ իսկ պատճառով այս փուլում Փաշինյանը որոշել է գնալ այլ ճանապարհով՝ պարզապես սաբոտաժի ենթարկել նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, և եթե անհրաժեշտ լիներ նույնիսկ դուրս բերել ռուս սահմանապահներին, որ հնարավորություն չտա Ռուսաստանի Դաշնությանը ներկա լինել «հաղորդակցությունների վրա»:

Վերջին 6 տարվա փորձը վկայում է, որ Փաշինյանի և նրա արևմտյան գործընկերների օրակարգում այնքան գերիշխող է Ռուսաստանի Դաշնությանը տարածաշրջանից հեռացնելու գաղափարը, որ եթե ինչ-որ պահի հնարավոր չլինի խուսափել պարտավորությունների կատարումից՝ պարզապես սաբոտաժ անելով նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, ապա Փաշինյանը հետ կկանչի իր ստորագրությունը:
Նա դա կաներ ավելի վաղ, սակայն, ըստ ամենայնի, դեռ չի ստացել անձնական անվտանգության երաշխիքներ կամ անձնական իշխանության վերարտադրման երաշխիքներ նոր պատերազմի բռնկման դեպքում՝ արդեն ՀՀ տարածքում։ Ե՛վ ստորագրություն հետ կանչելու, և՛ դրա պահպանումը Հայաստանի համար խաղաղություն չեն երաշխավորում։ Խաղաղությունը կարող էր գալ, Արցախը կարող էր մնալ հայկական, եթե իրագործվեր նոյեմբերի 9-ի փաստաթուղթը: Սակայն, ելնելով իր գործընկերների շահերից և Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու անհրաժեշտության վերաբերյալ անձնական համոզմունքից, Փաշինյանը նախ Արցախը հանձնեց, իսկ հիմա վտանգի տակ է դրել Հայաստանը։

Ցավոք սրտի, հայ քաղաքական դաշտի մի զգալի մասը չհասկացավ ու չի հասկանում, որ հայոց պետականության պահպանումը հնարավոր էր միայն այն դեպքում, եթե իրականացվեին նոյեմբերի 9-ի պայմանավորվածությունները… Չհասկացան։ Չեն հասկանում։ Նույնիսկ «աշխարհը նկարագրելու մեր լեզուն» մեզ մոտ մնացել է ոչ թե նոյեմբերի 9-ին, այլ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին նախորդող իրողությունների մակարդակում…

Մտածե՛ք այդ մասին…»։